Γράφει ο Ιάκωβος Γωγάκης

Ούτε  η τρελή φαντασία , του- έτσι κι αλλιώς ονειροπόλου- Ζαν Πιέρ Ζενέ δεν μπόρεσε σε να συλλάβει  την εικόνα εκατομμυρίων σινεφίλ απ’άκρη σ’άκρη του πλανήτη, να περιμένουν μέρες κι εβδομάδες για να προμηθευτούν ένα εισιτήριο του δημιουργήματος του, του «Υπέροχου Πεπρωμένου της Αμελί Πουλέν», όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος.

Τοποθετημένη η ιστορία στο Παρίσι και στην αγαπημένη συνοικία των Ρενουάρ, Βαν Γκογκ, Μονέ και Πικάσο, στην Μονμάρτρη, ένας αφηγητής περιγράφει μια συνηθισμένη μέρα κάποιων ανθρώπων, ανάμεσα τους και οι γονείς της Αμελί (Ωντρύ Τοτού), εννέα μήνες πριν γεννηθεί. Ο υπερσυντηρητικός πατέρας της, που είναι στρατιωτικός γιατρός, θα την κρατήσει μακριά από τα άλλα παιδιά της ηλικίας της, και η προσωπικότητα του κοριτσιού θα διαμορφωθεί μέσα από τον δικό της φανταστικό κόσμο, όπου στο πίσω μέρος του μυαλού της υπάρχει η ξαφνική απώλεια της μητέρας της.

Θα εξελιχθεί σε μια όμορφη νεαρή γυναίκα που θα φύγει από το σπίτι και θα εργαστεί ως σερβιτόρα σε καφέ της περιοχής. Παρατηρεί τους γείτονές της, τις ηδονές και τις μικρές χαρές τους, γιαι να συνειδητοποιήσει ότι η ίδια είναι μόνη και λυπημένη, μέχρι τη στιγμή που θα ερωτευτεί  τον Νίνο( Μάθιου Κάσοβιτς) , του οποίου το χόμπι είναι το κυνήγι των σκισμένων εικόνων, στους σταθμούς του μετρό του Παρισιού.

Ωντρύ Τοτού: Από καραμπόλα…. πρωταγωνίστρια

Ο Γάλλος σκηνοθέτης είχε δώσει αρχικά το ρόλο στην Έμιλι Γουότσον, τότε που η ταινία θα έφερε και το όνομά της, αλλά η βρετανίδα ηθοποιός δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της Γαλλικής γλώσσας και επιλέχθηκε η 22χρόνη Τοτού, η οποία είχε κερδίσει ένα χρόνο πριν το βραβείο Σεζάρ, στο « Most Promising Young Actress».

Η κάμερα του Ζενέ παίζει με τις εκφράσεις της, με το ζωηρό της βλέμμα, με τον μακρύ της λαιμό και τα κοντά μαύρα της μαλλιά, φέρνοντας στο μυαλό ακόμα και την συνονόματη της θρυλική Όντρεϊ Χέπμπορν , από τις « Διακοπές στη Ρώμη».

Το πρωτότυπο στιλ του αυτοδίδακτου Ζαν Πιέρ Ζενέ

Λαμβάνοντας υπόψη  το υπόβαθρο του Ζαν Πιέρ Ζενέ, δεν εξέπληξε  εδώ το αλλόκοτο κινηματογραφικό του στιλ, όταν δέκα χρόνια πριν –το 1991-στο κινηματογραφικό του ντεμπούτο, με τίτλο «Ντελικατέσεν», χρησιμοποίησε πάλι ένα ιδιόμορφο μείγμα εικόνων, προσώπων και ήχων, που ενίσχυαν κι έδιναν ουσία και περιεχόμενο στην αλληγορική κωμωδία φαντασίας.

Δηλώνει θαυμαστής του Ακίρα Κουροσάβα και στην « Αμελί» ακολούθησε πιστά τα λόγια του Ιάπωνα σκηνοθέτη « Κάθε πλάνο θα πρέπει να είναι σαν ζωγραφιά».

Η ταινία είναι εκθαμβωτική σε χρώματα και γεμάτη από ευφυέστατα σουρεαλιστικά ειδικά εφέ, όπως η σκηνή με την ψυχολογικά κατακερματισμένη ηρωίδα, μέσα σε μια κατάσταση δακρύων.Τα οπτικά εφέ λειτουργούν κι αλληγορικά, αρκεί να θυμηθούμε την Αμελί όταν  θα λύσει το αίνιγμα του « μυστήριου προσώπου», με το πάζλ των κομματιασμένων φωτογραφιών.

Οι ποιητικοί συμβολισμοί δίνουν και παίρνουν, είτε με χειρονομίες, είτε στις στιγμές σιωπής ή έντονης μονολογίας και λογοδιάρροιας, με βασικό σκοπό του σκηνοθέτη να αποδείξει ότι η Αμελί δεν είναι ένα πολύπλοκο πρόσωπο κάποιου άλλου ονειρικού κόσμου, αλλά μια γυναίκα του σύγχρονου Παρισιού, φιλμάροντας τις στιγμές που το παρελθόν διεισδύει στη σκέψη της, με χρήση μαυρόασπρων χρωματισμών, ενώ το εξωτερικό περιβάλλον παραμένει ζωντανό και πολύχρωμο. Αυτή η μη συμβατική προσέγγιση θα συμβάλλει καθοριστικά στο να θεωρηθεί η ταινία ως «ξεχωριστό καλλιτεχνικό δημιούργημα», παράλληλα με τα κοινωνικά μηνύματα των  χαρακτηριστικών της Αμελί (ανιδιοτελής και γενναιόδωρη, που αναζητά την ευτυχία πλάι σε  ένα άτομο με παρόμοιους κώδικες επικοινωνίας).

Ενώ η κινηματογραφική παραγωγή βρίθει από κοινωνικές κομεντί, η « Αμελί» είχε την  ιδιαιτερότητα να ανήκει σε μια ξεχωριστή κατηγορία, όπου ο έρωτας  για τον Νίνο αποδίδεται στο μεγαλύτερο της μέρος, πλατωνικά, μέσα από ένα μοναδικό τούνελ, ως παιχνίδι φαντασίας. Κάτι παρόμοιο θα μπορούσαμε να βρούμε στον« Άγρυπνο του Σιάτλ», με την νεαρή ηρωίδα( Μεγκ Ράιαν) να μην μπορεί να εξηγήσει την εμμονή της για ένα άτομο που δεν είχε μέχρι τότε συναντήσει.

 Είναι καταπληκτική η τεχνική ομοιότητα του τρόπου που ο Ζαν Πιερ Ζενέ  διεισδύει στα όνειρα και στον εσωτερικό κόσμο της Αμελί, να δείχνει πανομοιότυπος με το κεντρικό πρόσωπο της αμερικανικής ταινίας «Συνειδητή Ζωή» του Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ. Δυο ταινίες που γυρίστηκαν την ίδια χρονική στιγμή, σε δυο διαφορετικά σημεία του πλανήτη.

Οι  μελωδίες δεν είναι μόνο το καταπληκτικό σάουντρακ του Γιαν Τιρσέν, άλλωστε η χρήση μουσικής υπόκρουσης στο έργο είναι περιορισμένη. Ο σκηνοθέτης επιλέγει η δράση να συνοδεύεται από ήχους φυσικούς- όπως οι πόρτες που ανοιγοκλείνουν,-ακόμα δε και η παραμόρφωσή τους, ιδίως μέσα από ένα άδειο από κόσμο σταθμό του μετρό.

Παροξυσμός, διθύραμβοι και η 11η Σεπτεμβρίου

Η ταινία άνοιξε στη Γαλλία τον Απρίλιο του 2001 και βρισκόταν για τουλάχιστον 22 εβδομάδες στην πρώτη δεκάδα , ξεπερνώντας τα 8 εκατομμύρια εισιτήρια, μέσα σε διάστημα 6 μηνών, σπάζοντας το ένα ρεκόρ πίσω από το άλλο. Στάσεις του μετρό άλλαξαν  όνομά(πχ στην Αμπέσσες  του Παρισιού) και υιοθετήθηκε προσωρινά το όνομα «Αμελί». Ταυτόχρονα πολιτικοί με μικρό ενδιαφέρον για την 7η τέχνη έσπευσαν να δουν το φιλμ, όπως ο Φρανσουά Μπαϊρού ο Λιονέλ Ζοσπέν κι ο πρόεδρος της Γαλλίας Ζακ Σιράκ, που ζήτησε ιδιωτική προβολή στο Μέγαρο των Ηλυσίων Πεδίων.

Το μεγάλο στοίχημα για την ευφάνταστη ιστορία της «Αμελί Πουλέν» δόθηκε τον Νοέμβριο του 2001 στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τους Αμερικάνους να εξακολουθούν να βρίσκονται σε σοκ, μετά το χτύπημα στους δίδυμους πύργους, το οποίο είχε μόλις προηγηθεί. Οι Αμερικάνοι που δεν είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με το ευρωπαϊκό σινεμά, γέμισαν τους πολυκινηματογράφους, καθιστώντας την «Αμελί» την πιο επιτυχημένη εμπορικά ευρωπαϊκή ταινία, αφήνοντας πίσω τη « Ζωή είναι Ωραία» του Μπενίνι και το « Il Postino» του Μάικλ Ράντφορντ.

Μάλιστα ο Μάρτιν Σκορτσέζε που για χρόνια ηγείτο της κινηματογραφικής ναυαρχίδας των ταινιών βίας, βγαίνοντας από την προβολή του έργου, σε μια αλησμόνητη αυτοκριτική δήλωση, λέει « Οι σινεφίλ πρέπει να αλλάξουν προτιμήσεις και πιστεύω θα αλλάξουν, μετά από τέτοιες τραγωδίες. Η “Αμελί” είναι απόλαυση. Μια ταινία που αποκηρύσσει τη βία και τη χυδαία γλώσσα και υποστηρίζει τα όμορφα και απλά πράγματα αυτής της ζωής».

Επικρίσεις

Το 2001 η «πόρτα» του Φεστιβάλ Καννών έμεινε μισάνοιχτη για τον Γάλλο σκηνοθέτη,-η ταινία προβλήθηκε στις εκτός συναγωνισμού- παρότι η ιδιαίτερη ρομαντική του κομεντί ήταν άρτια τεχνικά, υπενθυμίζοντας σε πολλούς τα θεατρικά και ποιητικά έργα του Ζακ Πρεβέρ. Δεν υπήρξε κάποια επίσημη δήλωση για τους λόγους αποκλεισμού από το διαγωνιστικό τμήμα , ανεπίσημα διέρρευσε ότι οι διοργανωτές την θεώρησαν υπερβολικά ανάλαφρη, όταν ήδη είχαν επιλεγεί για διεκδίκηση του Χρυσού Φοίνικα, ταινίες όπως, η « Η Δασκάλα του Πιάνου» του Χάνεκε, το « Mulholland Drive» του Ντέιβιντ Λιντς, το « No Man’s Land» του Τάνοβιτς( βέβαια ενώ άφησαν έξω την « Αμελί», επέλεξαν το Moulin Rouge του Λούρμαν).Αντίθετα κέρδισε 5 υποψηφιότητες στα Όσκαρ του 2002, χωρίς να βραβευθεί σε καμία από αυτές.

Η ταινία επίσης στηλιτεύτηκε ως συντηρητική, οπισθοδρομική και ομοφοβική,  παρουσιάζοντας το Παρίσι με νοσταλγική διάθεση για το παρελθόν του και με ακροδεξιό προσανατολισμό, γιατί απουσίαζαν οι διαφορετικές εθνότητες που συνθέτουν τη πόλη-ακόμα και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες είναι μόνο λευκοί- ταυτόχρονα με την ανυπαρξία -έστω κι υπαινιγμών- στη σεξουαλική ελευθερία των ανθρώπων του ιδίου φύλου. Ο Ζενέ ανταπάντησε ότι  η ταινία απεικονίζει τις θετικές πτυχές των δικών του εμπειριών και εικόνων, της παιδικής του ηλικίας και της γειτονιάς που μεγάλωσε, « δεν είναι κοινωνικό ντοκιμαντέρ, αλλά σουρεαλιστικό παραμύθι, όπως μερικές από τις ταινίες του Γούντι Άλεν…. είναι η ιστορία της Αμελί κι όχι του Παρισιού», ανέφερε.

Όπως κι να χει, από το 2001 μέχρι το 2014 συχνάζουν στο μικρό καφέ  (Café Deux Moulins) χιλιάδες επισκέπτες της «Πόλης του Φωτός», μπιστρό αφιερωμένα στην Αμελί και στην αισθητική του έργου θα βρει κανείς σχεδόν σε κάθε σημείο της γης-ακόμα και στην Ελλάδα-, μπλουζάκια και πόστερς εξακολουθούν και πουλιούνται μανιωδώς, η σελίδα της ταινίας στο Facebook θα ξεπεράσει σύντομα τα 3 εκατομμύρια likes. Νέοι και μεγαλύτεροι κινηματογραφόφιλοι την έχουν ως σημείο αναφοράς, ταυτόχρονα και σκηνοθέτες( Το «Κοτόπουλο με Δαμάσκηνα» της Μαρζάν Σατραπί είναι μια τέτοια περίπτωση),  κι αν προσπαθήσει κανείς να εξηγήσει την ασύλληπτη  απήχηση του φιλμ, θα πρέπει πρώτα να παραδεχτεί ότι η Αμελί είναι ο καθρέφτης πολλών εξ ημών, γιατί  παρέμεινε μέχρι το τέλος με την αθωότητα ενός παιδιού, κι όπως λέει κι ο Κοκτώ « Όλοι είμαστε παιδία, ακόμα κι όταν μεγαλώσουμε».

«Αμελί» σε ψηφιακή επανέκδοση από 12/6 στους κινηματογράφους, διανομή WeirdWave& Odeon