03
ΜΑΡΤΙΟΥ
2024
screeneye.gr
No Comments 143 Views

Ιρανικό Σινεμά

iranian cinema

iranian cinema

Το αφιέρωμα έρχεται χρονικά, με την έξοδο στους ελληνικούς κινηματογράφους της Ιρανικής ταινίας ” Η ιστορία της Ναχίντ”  7/1

Γράφει ο Ιάκωβος Γωγάκης

Όταν το σινεμά ήταν στις δόξες του, το ’50, το  ’60 και το ’70, ο κόσμος στην Ελλάδα είχε 3 επιλογές. Να ακολουθήσει το λαϊκό θέαμα, μιας ελληνικής ταινίας, που τώρα πια το βλέπουμε και το  ξαναβλέπουμε στις τηλεοπτικές οθόνες, είτε το αμερικάνικο νουάρ, που τότε έκανε θραύση, είτε σε σπάνιες περιπτώσεις, μια γαλλική ταινία πχ του Γκοντάρ. Σήμερα δεν υπάρχουν στανταράκια και οι εκπλήξεις είναι όλο και περισσότερες. Οι ταινίες από το Ιράν, αποτελούν πόλο έλξης για τους σινεφίλ και ένα παράδοξο φαινόμενο, μιας κινηματογραφίας αρκετές φορές -θεματολογικά- επαναλαμβανόμενης, αλλά άκρως αποκαλυπτικής για τη σκοτεινή πραγματικότητα μιας χώρας 80 εκατομμυρίων κατοίκων.Ένα σινεμά που και εμείς αγαπάμε και θέλουμε να φωτίσουμε.

Η ιστορία του  Ιρανικού  Κινηματογράφου ξεπερνά τα 100 χρόνια, παρόλα αυτά, η  ταινιοθήκη της χώρας παραμένει άγνωστη, όχι μόνο για μας τους δυτικούς, ακόμα και από  τους ίδιους του Ιρανούς. Ο λόγος πρέπει να αναζητηθεί  στις ακραίες πολιτικές  αλλαγές που συντελούνταν διαχρονικά , όπου το σινεμά αναπτυσσόταν,  μόνο όταν το επέτρεπε η εκάστοτε εξουσία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα,  η εποχή μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, με το θεοκρατικό καθεστώς του Χομεινί, να λογοκρίνει τους σκηνοθέτες , να προωθεί ταινίες προπαγάνδας, να κλείνει αίθουσες προβολής, να καταστρέφει σημαντικά φιλμ, που δεν είδαν ποτέ το φως της δημοσιότητας.

Στις μέρες μας, το καθεστώς, υπό την ηγεσία του 6ου προέδρου  Μαχμούτ Αχμαντινετζάντ, επανέφερε αυτή την αντίληψη, φυλακίζοντας μια σειρά αντιφρονούντων δημιουργών, ανάμεσα τους και ο πολυβραβευμένος σκηνοθέτης Τζαφάρ Παναχί και ο Μοχσέν Μαχμαλμπάφ.  Όμως και το σημερινό καθεστώς, του «εκσυγχρονιστή» 7ου προέδρου  Χασάν Ρουχανί ,δείχνει να μην μπορεί να επιβληθεί στους ισχυρούς και βαθιά συντηρητικούς κύκλους της χώρας.

6 χρόνια φυλάκιση και 223 μαστιγώματα,  επιφύλασσε απόφαση δικαστηρίου τον Οκτώβριο του 2015, για τον σκηνοθέτη Κειγάν Καρίμι, ο οποίος έκανε ταινία , τα πολιτικά γκράφιτι στους τοίχους της Τεχεράνης.

Αρκετοί σκηνοθέτες, για να δημιουργήσουν ελεύθερα, αυτοεξορίζονται, όπως έπραξε ο Άμπας Κιαροστάμι, η Σιρίν Νεσάτ, η Μαρζάν Σατραπί.

Αυτή η μάχη του παραδοσιακού με το καινούριο, χαρακτηριστικό γνώρισμα των αντιθέσεων της  ίδιας της κοινωνίας της χώρας, αποτέλεσε το κίνητρο για να βγουν στην επιφάνεια εξαιρετικές ταινίες, που συγκαταλέγονται στο λεγόμενο « Νέο Ιρανικό Ρεύμα». Ανάμεσα σε αυτές ο πολυβραβευμένος « Ένας Χωρισμός « του Ασγκάρ Φαραντί η « Η Γεύση του Κερασιού» του Άμπας Κιαροστάμι, που κέρδισε Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες το 1997, και της ίδιας χρονιάς το συγκινητικό φιλμ « Τα παιδιά του Παραδείσου» του Μαζίντ Μαζίντι, το οποίο προτάθηκε για το Ξενόγλωσσο Όσκαρ, ή τα « Μεθυσμένα Άλογα» του Μπαχμάν Γκομπαντί, δύο χρόνια αργότερα.

 

 

Πρώτα Δειλά Βήματα…Κινηματογραφώντας Βασιλιάδες(1920)

Ενώ στη Γαλλία, στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες, ο πρώιμος κινηματογράφος του 1900 στόχευε εξαρχής στη διασκέδαση του κοινού, στο Ιράν αντιπροσώπευε στιγμές και εικόνες της ζωής των Βασιλιάδων και της άρχουσας τάξης. Ήταν φυσική εξέλιξη, απ’ το γεγονός, πως οι πρώτοι κινηματογραφιστές ( πχ. Εμπραχίμ Ακασμπάσι) εργάζονταν μέσα στα βασιλικά ανάκτορα.

Η πρώτη κινηματογραφική αίθουσα στο Ιράν δημιουργήθηκε στη Τεχεράνη το 1904, την ίδια στιγμή που στις Η.Π.Α ξεπερνούσαν ήδη  τους 4 χιλιάδες κινηματογράφους. Μέχρι το 1930 η ανάπτυξη της 7ης τέχνης ήταν υποτυπώδης, ακολουθώντας το ίδιο μοτίβο  και την ίδια θεματολογία.

Ο Εμπνευστής Οχανιάν και ο Συνεχιστής  Σεπάντα (1930-1950)

iran30s

Οι πρώτες  βωβές  ταινίες μεγάλου μήκους (Άμπι και Ράμπι, Χάντζι Άγκα)  έγιναν το 1930 και 1932 από έναν πολυτάλαντο Ιρανό δημιουργό, με σπουδές κινηματογράφου στη Μόσχα, τον Οβάνες Οχανιάν. Η πρώτη ταινία έκοψε χιλιάδες εισιτήρια, αλλά η δεύτερη  αποδείχθηκε  παταγώδης εισπρακτική   αποτυχία. Τα έργα αυτά -κωμωδίες χαρακτήρων-, αντανάκλαση της καθημερινότητας των Ιρανών, το ευρύ κοινό ήταν αδύνατο τότε, να αντιληφθεί αυτό το καινούργιο που γεννιέται, με αποτέλεσμα κι επόμενες ταινίες του Οχανιάν να έχουν την ίδια τύχη. Πρόλαβε και δημιούργησε τη πρώτη σχολή κινηματογράφου της χώρας, η οποία έδινε μεγαλύτερη έμφαση στην υποκριτική παρά στο τεχνικό κομμάτι. Άλλοι σημαντικοί σκηνοθέτες της εποχής ήταν ο Εμπραχίμ Μοράτι ( «Τα αδέλφια εκδικούνται» του 1932) και βέβαια η πρώτη μη βωβή ταινία των Αρτεσί Ιρανί και Αμπτολχοσείν Σεπάντα «The Lor Girl» του 1932. Το έργο αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία, γιατί για πρώτη φορά χρησιμοποιείται γυναίκα ηθοποιός σε πρωταγωνιστικό ρόλο όπως επίσης και τα έμμεσα πολιτικά μηνύματα για την εξουσία του μονάρχη Σάχη. Πρόκειται για τη παρακολούθηση της ζωής ενός μικρού κοριτσιού, που την απαγάγουν. Η ενηλικίωση της, ο μεγάλος της έρωτας και η απόφαση της να δραπετεύσει στη πιο προκλητική ταινία της εποχής.

Σημαντική η συνεισφορά του Αμπτολχοσείν Σεπάντα, στη ραγδαία άνθηση του ιρανικού σινεμά( παρά το γεγονός πως τα γυρίσματα γίνονταν στην Ινδία) όπως και μερικών ακόμα κινηματογραφιστών του Εσμαίλ Κουσάν και του Φαροκί Γκαφαρί, που από τα μέσα της δεκαετίας του 30 μέχρι και τις αρχές του 50, οι ταινίες τους είχαν το στοιχείο του ανθρωπισμού, του πειραματισμού, της αφαίρεσης των θρησκευτικών διακρίσεων, αλλά και το πιο σημαντικό, της αναγνώρισης του ρόλου της γυναίκας σε μια χώρα τεράστιων διακρίσεων ανάμεσα στα δύο φύλα. Απαγορευόταν στις γυναίκες να πηγαίνουν σινεμά, το καθεστώς επέτρεψε στα μέσα της δεκαετίας του  30 να δημιουργηθεί στη Τεχεράνη κινηματογράφος μόνο για γυναίκες. Στη σημαντική φιλμογραφία της εποχής συγκαταλέγονται ερωτικές ιστορίες όπως το « Σιρίν και Φαρχάτ», ένα δράμα του 1937 τα « Μαύρα Μάτια» για έναν καταδικασμένο έρωτα, αλλά και μια ιστορία εφάμιλλη του «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» με τίτλο « Λάιλι και Ματζουν». Μεγάλη εισπρακτική επιτυχία σημείωσε η βιογραφία ενός διάσημου ιρανού ποιητή ( Φερντόσι). Οι ταινίες αυτές σκηνοθετήθηκαν είτε από τον ίδιο τον Αμπτολχοσείν Σεπάντα ή από τους βοηθούς του. Η πλοκή των έργων συνήθως στηριζόταν σε τοπικούς μύθους,  παραδόσεις και πραγματικά γεγονότα.

Μεταπολεμική Περίοδος, Ανάπτυξη και  Πειραματισμός  (1947- 1979)

iran40s

Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος περιόρισε αισθητά τις τοπικές παραγωγές, αλλά αύξησε την εισαγωγή ταινιών από το εξωτερικό, κυρίως από Χόλιγουντ παραδόξως και από Ε.Σ.Σ.Δ. Από το 1947 άρχισε να δραστηριοποιείται η τοπική βιομηχανία, φτάνοντας μέσα σε λίγα χρόνια  τις 30 ταινίες κάθε έτος. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε ένα νεοφερμένο πρόσωπο στον Εσμαίλ Κουσάν, με σπουδές στη Γερμανία, ο οποίος επιστρέφοντας στο Ιράν και ιδρύει εταιρεία παραγωγής. Τα πρώτα του έργα δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Το φιλμ « Πολυτάραχη ζωή» του 1948 που έθιγε το θεσμό του προικοσύμφωνου, και του γάμου χωρίς αγάπη, αναγνωρίστηκε η αξία του μεταγενέστερα, τότε αντιμετωπίστηκε απαξιωτικά από το κοινό.

Ο Κουσάν συνέχισε να γυρίζει ταινίες, εστιασμένες πια στον έντονο μελοδραματισμό. Πλέον μια μερίδα του κόσμου, έχοντας να επιλέξει μια αμερικάνικη παραγωγή και ένα τοπικό μελόδραμα όπως αυτά του Κουσάν επέλεγε προφανώς το πρώτο.

Τα δεδομένα δεν αλλάζουν αλλά η εμφάνιση των σκηνοθετών Φαροκί Γκαφαρί και του Εμπραχίμ Γκολεστάν δημιουργεί μια νέα κατάσταση. Τα έργα του πρώτου  ( Νότια της Πόλης, Ουμπέρτο Δ’, Η νύχτα του καμπούρη) φέρνουν την αύρα από τον κοινωνικό ιταλικό νεορεαλισμό, με τις ανθρώπινες ιστορίες της καθημερινότητας, της φτώχειας της εργατιάς και του ανθρώπινου πόνου, δοσμένες ενίοτε με χιούμορ, δημιουργούν αίσθηση, και ξαφνικά παρατηρείται μαζική προσέλευση ιρανών στις αίθουσες.  Από τότε το ιρανικό σινεμά βρήκε τη φυσιογνωμία του και η μετέπειτα πορεία του είναι συνυφασμένη είτε το δει κανείς θετικά είτε αρνητικά με έντονα νεορεαλιστικά στοιχεία.

Η δεκαετία του 60 ήταν άκρως παραγωγική για την ιρανική κινηματογραφική βιομηχανία ξεπερνώντας τα 70 φιλμ το χρόνο.

Το Νέο Ιρανικό Ρεύμα από το 1968 Μέχρι Σήμερα

Η διαρκής ανάπτυξη του πολιτισμού στο Ιράν, δημιούργησε πληθώρα οργανισμών και  ουσιαστικών υποδομών, όπου η τέχνη ξεπερνούσε τον ερασιτεχνικό τρόπο έκφρασης του παρελθόντος. Η δημιουργία σχολής καλών τεχνών και κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης έφερε κοντά τους καλλιτέχνες, που άρχισαν να προσεγγίζουν πιο ουσιαστικά διάφορα φαινόμενα, συμπεριφορές και τοπικές αντιλήψεις. Δηλαδή τη σύγκρουση της νεωτερικότητας με τη παράδοση. Η σεξουαλική απελευθέρωση, η βία, ο μεταβαλλόμενος ρόλος των γυναικών και η χειραφέτηση τους, ήταν το κίνητρο πρωτοεμφανιζόμενων σκηνοθετών που κατάφεραν να αποτυπώσουν αυτές τις αλλαγές να κάνουν αίσθηση και να βγάλουν το σινεμά του Ιράν από την απομόνωση.

Προμετωπίδα ο σκηνοθέτης Νταριους Μεχρζουί « σύμβολο» του «Νέου Κύματος» στη χώρα του, ιδίως μέσα από την ταινία «Η αγελάδα» (1969) κι ο κωμικός παράλληλα και σκηνοθέτης Παρβίς Σειάντ(Dead End).

Ο Άμπας Κιαροστάμι, ο Αλί Χαταμί, ο Μπαχράμ Μπειζαί, ο Αμιρ Ναντερί και άλλοι δέκα περίπου δημιουργοί, ξεπηδούν, επεκτείνουν τον προβληματισμό και καθιερώνουν  το λεγόμενο «Ιρανικό Ρεύμα», μια από τις σημαντικότερες « τάσεις» του παγκόσμιου κινηματογράφου.

 

Χαρακτηριστικά « Ιρανικού Ρεύματος»

Μερικά από τα χαρακτηριστικά του είναι όμοια με στοιχεία του παραδοσιακού ιρανικού σινεμά.

1.         Κοινά στοιχεία με το παρελθόν

Α. Σενάρια εμπνευσμένα από αληθινές τοπικές ιστορίες

Β. Η επιλογή μη επαγγελματιών ηθοποιών και η ελευθερία του αυτοσχεδιασμού.

Γ. Έμφαση στον ανθρωπισμό, και στις κοινωνικές αξίες.

2.         Διαφορές με το παρελθόν

Α. Η καθιέρωση μιας αλληγορικής και ποιητικής γλώσσας, για να αποφεύγεται ο σκόπελος της λογοκρισίας και να δίνεται και μια μικρή μη ρεαλιστική απεικόνιση.

Β. Λιγότερη χρήση διαλόγων και επικέντρωση στους χαρακτήρες, στις χειρονομίες, στα εσωτερικά τους χαρακτηριστικά, και στην αποξένωση τους από το κοινωνικό περιβάλλον.

Γ. Βελτίωση των τεχνικών χαρακτηριστικών κατά την κινηματογράφηση, υψηλότερη αισθητική στη φωτογραφία, στα κάδρα και στο μοντάζ.

 

Σύγχρονες σημαντικές ταινίες που αξίζει να δείτε

1.         A Separation 2011, About Elly 2009(Farhadi)

2.         No one Knows about Persian Cats (Ghobadi)

3.         The Green Fire (Aslani) 2008

4.         Shirin 2008, Five 2003, Ten 2002(Kiarostami)

5.         Persepolis (Satrapi) 2007

6.         Offside 2007, The Circle 2000(Panahi)

7.         A Few Kilos of Dates for a Funeral 2006 (Salur)

8.         At Five in the Afternoon 2002 (Makhmalbaf)

9.         The Day I Became a Woman 2000 (Meshkini)

10.       Children of Heaven, 1997 The Color of Paradise 1999 (Majid Majidi)

11.       Under the Skin of the City 2005 (Rakhshan Bani-Etemad)

RELATED ARTICLES

Επικοινωνία
Γενικό e-mail επικοινωνίας screeneyefilm@gmail.com Για αποστολή δελτίων τύπου κινηματογραφικών εκδηλώσεων cine-events@screeneye.net
Εγγραφείτε στο Newsletter μας
Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας για να μαθένετε πρώτοι τα τελευταία νέα μας!

Back to Top