Στίβεν Φρίαρς

Γράφει η Ελίνα Τραϊφόρου

«Ο μόνος τρόπος για να μάθεις πως να κάνεις ταινίες είναι να τις κάνεις πράξη, να βάλεις τη στάμπα σου πάνω στην ταινία»

Ο Στίβεν Φρίαρς δεν θεωρείται κλασικός «auteur» εν τούτοις έχει βάλει τη σφραγίδα του μέσα από ταινίες ποικίλων θεματικών. Η επιμονή του να δίνει σημασία στους ηθοποιούς, στο σενάριο και στα κοινωνικά προβλήματα, απογειώνουν τα δημιουργήματα του και τις ιστορίες με τις οποίες καταπιάνεται.

Έμαθα δουλεύοντας με έξυπνους ανθρώπους. Σκηνοθέτες όπως ο Κάρελ και ο Λίντζει που μου έδωσαν θεμελιώδη μαθήματα»

Γεννημένος στο Λέστερ στις 20 Ιουνίου του 1941 σπούδασε νομική στο Trinity College του Κέμπριτζ. Το 1964 πήρε μέρος στο Royal Court Theatreεκεί συνάντησε τον Κάρελ Ράιζ και τον Λίντζει Άντερσον όπου δούλεψε σαν βοηθός σκηνοθέτης για ταινίες τους. Στα 26 του χρόνια σκηνοθετεί την πρώτη μικρού μήκους ταινία του, το «The Burning», με φόντο την Νότια Αφρική του Απαρτχάιντ. Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία ήρθε τέσσερα χρόνια αργότερα με το «Gumshoe» που εστίαζε σε έναν εκφωνητή αγώνων μπίνγκο. Το συγκρατημένο χιούμορ(σήμα κατατεθέν του), φάνηκε από τότε, αλλά ο Φρίαρς μετά από την ταινία αυτή ασχολήθηκε τα επόμενα 12 χρόνια με τηλεοπτικές παραγωγές και με διαφημίσεις. Επέστρεψε στη μεγάλη οθόνη το 1984 με το «The Hit»  ένα σκοτεινό και συνάμα κωμικό θρίλερ γυρισμένο στην Ισπανία με τους Τέρενς Σταμπ, Τζον Χερτ και Τιμ Ροθ. Βέβαια η ταινία σταθμός για την μετέπειτα καριέρα του ήταν αδιαμφισβήτητα η επόμενη, το «Ωραίο μου Πλυντήριο» το 1985.

«Ο Χανίφ Κιουρέισι είχε πρόσβαση σε αυτή την εκπληκτική μέση αστική τάξη Πακιστανών που άρχισε να ανθίζει στο Λονδίνο… Έγραψε το «Ωραίο μου πλυντήριο» και το έβαλε στο γραμματοκιβώτιο. Με το που το διάβασα είπα «Είναι πολύ, πολύ καλό, πρέπει να το γυρίσουμε αμέσως»

Τότε, τον συμβούλεψαν να μην γυρίσει το «Ωραίο μου Πλυντήριο» με το πρόσχημα ότι είναι τηλεοπτικό, όμως ο Φρίαρς δεν τους άκουσε. Πίστευε ότι  δεν έχει κομβική  σημασία η φόρμα όσο το περιεχόμενο του σεναρίου, το οποίο βρήκε τρομερά ενδιαφέρον. Αποτέλεσε έργο ορόσημο στο Βρετανικό σινεμά για την απεικόνιση τόσο της ομοφυλοφιλίας όσο και της ασιατικής κοινότητας στη Βρετανία την δεκαετία του 80. Με συναίσθημα αλλά και με χιούμορ ο Φρίαρς κατορθώνει να μιλήσει για μια κοινωνία ανισοτήτων,την εποχή που μεσουρανούσε η συντηρητική Θάτσερ. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι στο «Ωραίο Μου Πλυντήριο» κάνει μια από τις πρώτες του κινηματογραφικές εμφανίσεις ο Ντανιέλ ντέι Λιούις και μάλιστα σε έναν από τους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Να σημειωθεί ότι την εποχή εκείνη, εμφανίστηκε η τάση του αποκαλούμενου και «σινεμά κοινωνικής τέχνης», όπου συναντιούνται το κοινωνικό στοιχείο, η ρεαλιστική προσέγγιση στην κινηματογράφηση, η έμφαση του χαρακτήρα τόσο ως μέρος μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας όσο και ως ατομική ύπαρξη.

Ο Φρίαρς και ο Κιουρέισι θα συναντηθούν  ξανά δυο χρόνια αργότεραστο «Ο Σάμι και η Ρόζι κάνουν έρωτα», χωρίς όμως να φτάσουν στην καλλιτεχνική κορύφωση της προηγούμενης συνεργασίας τους. Παρ’ολ’αυτά η ταινία έχει κοινά στοιχεία με το «Ωραίο μου πλυντήριο». Όπως είπε ο συνεργάτης του Φρίαρς Χανίφ Κιουρέισι,το γεγονός ότι ακολουθείται η τάση του κοινωνικού ρεαλισμού της Βρετανίας του 60, δηλαδή η ανακάλυψη μιας χαμηλής μεσαίας τάξης ως θεματολογία,σε συνάρτηση όμως με την καταπιεστική δεκαετία του 80,  έφερε στο φως τις νέες περιθωριοποιημένες ομάδες της κοινωνίας που δεν είχαν βρει ποτέ άλλοτε μια κινηματογραφική διέξοδο.

«Ποτέ δεν πίστευα ότι ήμουν καλός στο να γράφω σενάρια. Μεγάλωσα μέσα το BBC και εκεί που έρχονταν όλα έτοιμα.  Όπως τα σπουδαία κείμενα του  Άλαν Μπένετ και δεν είχα λόγο να γκρινιάζω για τίποτα»

Ακολούθησε το «Prick Up Your Ears» (1987) σε σενάριο Άλαν Μπένετ, βασισμένο στη ζωή του θεατρικού συγγραφέα Τζο Όρτον, επικεντρώνοντας στη σχέση του με τον εραστή του Κένεθ Χάλιγουελ. Πρωταγωνιστές της ταινίας ήταν ο Γκάρι Όλντμαν και ο Άλφρεντ Μολίνα. Με τον Μπένετ ο Φρίαρς είχε ξανάδουλέψει, κατά την περίοδο που εργάστηκε στην τηλεόραση, κινηματογραφώντας 6 θεατρικά του για το BBC. 

«Δεν το περίμενα να έρθω στην Αμερική. Είναι κάτι τυχαίο αλλά και θαυμάσιο»

 Τυχαίο ή όχι, ύστερα από μια πλειάδα ταινιών στη Βρετανία ο Φρίαρς δοκιμάζεται σε αμερικάνικο έδαφος. Το 1988 γυρίζει τις «Επικίνδυνες Σχέσεις» σε σενάριο Κρίστοφερ Χάμπτον για ένα παιχνίδι αποπλάνησης μεταξύ διεφθαρμένων αριστοκρατών του 18^ου αιώνα, και με πρωταγωνιστές τους Τζον Μάλκοβιτς, Γκλεν Κλόουζ και Μισέλ Φάιφερ. Ο ίδιος ο Φρίαρς θυμάται πως όταν διάβασε το σενάριο της ταινίας σκεφτόταν πως με χαρά θα μπορούσε να βλέπει μια τέτοια ταινία για όλη του τη ζωή. Ακολούθησαν «οι Κλεφτες» το 1990 και μια υποψηφιότητα για Όσκαρ σκηνοθεσίας. Το επόμενο πρότζεκτ του ο «Ηρωας Κατά Λάθος» το οποίο απέτυχε εισπρακτικά. Όπως ο ίδιος παραδέχτηκε , είχε στη διάθεση του ένα υψηλό  μπάτζετ 42 εκ. δολαρίων, που δεν κατάφερε να το χειριστεί κατάλληλα.

Από τότε μέχρι και σήμερα ο Φρίαρς φλερτάρει μεταξύ Βρετανίας και Αμερικής. Στη Βρετανία γυρίζει μεταξύ άλλων το «το Πιτσιρίκι»(1993), την «Καντίνα»(1996), τον «Μικρό Λίαμ»(2000), το «Βρώμικα Όμορφα Πράγματα »(2002) ενώ στην Αμερική τις ταινίες «Mary Reilly» (1996), «Η Πόλη του Πάθους» (1998) και το εμπορικά επιτυχημένο «High Fidelity» (2000).

«Ένας παράξενος συνδυασμός ρεαλιστικής ακρίβειας και φαντασίας, το βρίσκω ενδιαφέρον και ικανοποιητικό. Η αλήθεια είναι κάτι ασφυκτικό εξάλλου. Συνεχώς βλέπεις στην αρχή μιας ταινίας “Αυτή είναι μια αληθινή ιστορία” ενώ εγώ προτιμώ την πρόταση του Γουίλιαμ Γκόλντμαν “Κάποια γεγονότα που ακολουθούν είναι πραγματικά”»

Η παραπάνω διατύπωση του Φρίαρς για τη μείξη δράματος με ρεαλιστικές αναφορές ισχύει για πολλές από τις ταινίες του. Το τηλεοπτικό «The Deal» μιλάει για τη σχέση του Τόνι Μπλερ με τον Γκόρντον Μπράουν, «Η κυρία Χέντερσον παρουσιάζει» (2005) για την ιστορία του Windmill Theatre, η «Βασίλισσα» (2007) για τη βασίλισσα Ελισάβετ της Αγγλίας, το «Muhammad Ali`s Greatest Fight» (2013) για τον παλαιστή Μοχάμεντ Άλι. Το να κινείσαι όμως μεταξύ μυθοπλασίας και ιστορικής πραγματικότητας έχει και αρνητικές συνέπειες όπως αναφέρει ο σκηνοθέτης γιατί δεν μπορείς να απελευθερώσεις όλη σου την οργή.  Παρ’ολ’αυτά ο Φρίαρς σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιεί την ειρωνεία και τις αμφισημίες των χαρακτήρων για να ασκήσει κριτική πάνω τους υπογείως. Ακόμα και η τελευταία του ταινία το «Φιλομένα» ακολουθεί το ίδιο μοτίβο, βασισμένο στο βιβλίο μιας δημοσιογράφου για την Φιλομένα Λι, μια Ιρλανδή γυναίκα που στα 60 της χρόνια αποφασίζει να βρει το νόθο παιδί που σε νεαρή ηλικία αναγκάστηκε να δώσει σε παρένθετη οικογένεια.

«Πρέπει να θαυμάζεις άτομα σαν τον Σπίλμπεργκ και τον Ζεμέκις, που κάνουν μεγάλες ταινίες και παίζονται σε μεγάλες αίθουσες για πολλές εβδομάδες αλλά δεν θα μπορούσα εγώ να τις κάνω. Δεν θα με πλήρωνα για να γυρίσω μια τέτοια ταινία όπως ας πούμε… το Γκοντζίλα»

Ναι αλλά αναμειγνύοντας το εμπορικό (κι ας είναι λιγότερο από του Σπίλμπεργκ ή του Ζεμέκις) με κοινωνικές ευαισθησίες, την τηλεόραση με το σινεμά, την Βρετανία με την Αμερική, ο Στίβεν Φρίαρς δείχνει πως είναι μεγάλος «εξισορροπιστής» στην οθόνη. Εξάλλου μεγάλες ταινίες δεν είναι απαραίτητα οι μεγάλες παραγωγές αλλά αυτές που αφήνουν μεγάλα συναισθήματα ή μηνύματα… Και γι αυτό το «Ωραίο μου πλυντήριο» είναι μεγαλύτερο από τον «Γκοντζίλα».