Οι ταινίες των Βέντερς και Οπενχάιμερ κερδίζουν τις εντυπώσεις

Ανταπόκριση Δέσποινα-Ηλέκτρα Βούλγαρη

Δικαιώνοντας την υψηλή θέση του στο ευρωπαϊκό στερέωμα των φεστιβάλ ντοκιμαντέρ, το πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα του 17ου φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης συγκεντρώνει τις καλύτερες και πιο επίκαιρες ταινίες τεκμηρίωσης από όλο τον κόσμο. Το πρώτο Σαββατοκύριακο του φεστιβάλ εκτός από πολλές sold out προβολές προσέφερε δυο πολυαναμενόμενες ταινίες από σημαντικούς δημιουργούς του ντοκιμαντέρ και του κινηματογράφου.

Με μία βαλίτσα βραβεία και υποψηφιότητα για όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ, το “Αλάτι της γης” με τη σφραγίδα του Βιμ Βέντερς σε σκηνοθεσία, σενάριο και παραγωγή καθήλωσε και απέσπασε το θερμό χειροκρότημα των θεατών θέτοντας σοβαρή υποψηφιότητα για το βραβείο κοινού. Πρωταγωνιστής, η μυθιστορηματική ζωή του Βραζιλιάνου φωτογράφου Sebastiao Salgado, ο οποίος τα τελευταία σαράντα χρόνια ταξίδεψε στα πέρατα της γης αποτυπώνοντας ιστορικές στιγμές της ανθρωπότητας. Απο τη ξηρασία της Νιγηρίας και τη λιμοκτονία της Αιθιοπίας μέχρι το κάψιμο των πετρελαιοπηγών στο Κουβέιτ στον πόλεμο του Κόλπου και τη γενοκτονίας στη Ρουάντα, τα φωτογραφικά κλικ του διακεκριμένου καλλιτέχνη ξεπερνούν την καταγραφή της ιστορικής αλήθειας και μεταδίδουν αυτό που οι τίτλοι ειδήσεων αδυνατούν: τη τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης στα δεινά της ιστορίας.

Η κινηματογραφική αισθητική του Βέντερς διαπνέει κάθε πλάνο του έργου, καθώς ταξιδεύουμε σε κάθε γωνία της γης μέσα από τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες-έργα τέχνης του Βραζιλιάνου ενώ η δωρική αφήγηση του πρωταγωνιστή φωτίζει την ιστορία πίσω απο το κλικ. Η πρόθεση του καλλιτέχνη έτσι όπως διαγράφεται μέσα απο το έργο του είναι κι αυτό που αναγάγει τη δουλειά του σε τέχνη: η κατανόηση και αποτύπωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στο έσχατο σημείο της ανθρώπινης οντότητας, στο μεταίχμιο ζωής-θανάτου. “Πόσες φορές άφησα την μηχανή μου στο πάτωμα και έπιασα το κεφάλι μου με τα δυο μου χέρια κλαίγοντας με λυγμούς; Δε θέλετε να ξέρετε…», αναρωτιέται ο Salgado σήμερα δικαιολογώντας τη στροφή του τα τελευταία χρόνια στη μεγαλοπρέπεια και την ομορφιά της φύσης για να ανασάνει απο το βάρος της ανθρώπινης τραγωδίας. Με τον τρόπο αυτό, πέρα από την ασπρόμαυρη κινηματογραφική ατμόσφαιρα το ντοκιμαντέρ βουτάει στα νερά του σινεμά προσφέροντας ψήγματα κάθαρσης με την επιστροφή του ανθρώπου εκεί όπου ξεκίνησαν όλα, στο θαύμα της φύσης.

Μετά το υποψήφιο για όσκαρ “The Act of Killing”, ο Τζόσουα Οπενχάιμερ επιστρέφει με το “The look of silence” (με παραγωγό τον Werner Herzgog) στο ίδιο πολιτικό και γεωγραφικό σκηνικό για να φωτίσει την ανθρώπινη πλευρά της κτηνωδίας στη δεκαετία του 1960 στην Ινδονησία. Η κάμερα ακολουθεί ένα νεαρό άνδρα στη σημερινή Ινδονησία, ο οποίος έχασε τον έφηβο αδερφό του το 1965 στη σφαγή ενός εκατομμυρίου κομμουνιστών από την πραξικοματικη ομάδα που κατέλαβε την εξουσία και τη διατηρεί ως σήμερα. Ο πρωταγωνιστής συναντά τους υπεύθυνους και τους βασανιστές του καθεστώτος για να συνθέσει τα κομμάτια του παζλ της κτηνωδίας.

Με αφοπλιστική ηρεμία ο πρωταγωνιστής γίνεται μάρτυρας της αναπαράστασης του βάναυσου θανάτου του αδερφού του, αλλα και της μηδαμινής ένδειξης μεταμέλειας ευθύνης και κατανόησης του μεγέθους του εγκλήματος από τους ιθύνοντες. Η καθηλωτική ειλικρίνεια της κάμερας του Οπενχάιμερ κινείται ξεκάθαρα στο χώρο της τεκμηρίωσης, αφήνοντας όμως παράθυρο στον ανθρώπινο παράγοντα. Ο πρωταγωνιστής δεν διστάζει να θίξει την ηθική διάσταση στις πράξεις των θυτών, προσπαθώντας να ξεσκεπάσει τον τρόπο σκέψης τους και ίσως ψάχνοντας έναν τρόπο συγχώρεσης. Αμφίβολο παραμένει αν όντως βρίσκει τη συγχώρεση, καθώς η ουσία παραμένει ότι μπροστά στα μάτια του θεατή ξετυλίγεται η αδυσώπητη αλήθεια της ιστορικής πραγματικότητας.