Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ

Το αφιέρωμα έγραψε και επιμελήθηκε ο Ιάκωβος Γωγάκης

Ατόφιο ταλέντο της 7ης τέχνης, ο αυτοδίδακτος Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ, εδώ και μια 25ετία χαίρει της εκτίμησης σύσσωμης της παγκόσμιας κινηματογραφικής κοινότητας,   για τους τεχνικά υποδειγματικούς του πειραματισμούς και για  τους φιλοσοφικούς του στοχασμούς, στα σύνθετα ζητήματα που περιλαμβάνει η σύγχρονη ανθρώπινη φύση. Η αναγνώριση αυτή δεν συνοδεύτηκε -ακόμα- από κάποια μεγάλη διάκριση, παρότι βρέθηκε μία φορά να διεκδικεί το Χρυσό Λιοντάρι της Βενετίας, με τη “Συνειδητή Ζωή” -το 2001- , άλλη μία τον Χρυσό Φοίνικα των Καννών, με το “Fast Food Nation” -2006- και δύο φορές ήταν υποψήφιος για το Όσκαρ σεναρίου, για το ” Πριν το Ηλιοβασίλεμα” – 2005- και “Πριν τα Μεσάνυχτα” , εννέα χρόνια αργότερα.

Η Αργυρή Άρκτος που του απονεμήθηκε φέτος στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, για το “Μεγαλώνοντας”( Boyhood) -που ήδη ξεκίνησε να προβάλλεται στα σινεμά της χώρας μας-, φαίνεται σαν μια βράβευση αμελητέα, μπροστά σε ένα τόσο άρτιο κινηματογραφικό έργο, ένα αθόρυβο  κομψοτέχνημα , που κράτησε  12 χρόνια μέχρι την ολοκλήρωσή του, και χαρακτηρίζεται δικαιολογημένα ως αριστούργημα.

Περισσότερα για το ” Μεγαλώνοντας” εδώ

Γεννημένος στο Χιούστον, ο 54 χρόνος Λινκλέιτερ ηγείται μιας ομάδας Τεξανών καλλιτεχνών( ανάμεσα τους, είναι και τα φιλαράκια του, Ρομπερτ Ροντριγκεζ και  Φόρεστ Γουιτάκερ), που μέσα σε ένα συντηρητικό περιβάλλον, διαθέτουν προοδευτικό προσανατολισμό  και καινοτόμα οπτική, με ανυπάκουα και απείθαρχα -ως προς το σύστημα- χαρακτηριστικά Τα Χολιγουντιανά κελεύσματα των αρχών της δεκαετίας του 90, δεν μπόρεσαν για πολύ να τον κρατήσουν  στην Καλιφόρνια, επέστρεψε στον τόπο καταγωγής του, συνέχισε να γράφει περίπλοκα σενάρια( όπως επί παραδείγματι για τα χαρακτηριστικά της νέας γενιάς) , να τα σκηνοθετεί, να είναι  ταυτόχρονα ο συνιδρυτής και ο βασικός πυλώνας της πρωτοπόρας κινηματογραφικής λέσχης του ‘Ωστιν.Η πόλη αυτή θα γίνει η πηγή της έμπνευσής του, ήδη από τα αρχικά του βήματα.

Το “Slacker” του 1991 αποτελεί έργο-φαινόμενο για τη δομή  και το περιεχόμενο του. Η ταινία εξελίσσεται εντός ενός 24ώρου( ο συγκεκριμένος χρονικός προσδιορισμός χρησιμοποιείται κατά κόρον από τον Λινκλέιτερ) και εστιάζει κυρίως πάνω σε νεαρά πρόσωπα, που εμφανίζονται στο πλάνο μόνο μία φορά, για  3-4 λεπτά. Ανάμεσα τους και ο ίδιος ο δημιουργός. Η κάμερά παρακολουθεί πρόσωπα- καρικατούρες, πολυλογάδες( ο σκηνοθέτης χαρακτηρίζεται ως ο Ντοστογιέφσκι του διαλόγου), που ωθούνται στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής, και χρησιμοποιούν εκφράσεις αργκό για να περιγράψουν αυτό που οι ίδιοι βιώνουν και βλέπουν να συμβαίνει γύρω τους, όπως είναι η μάστιγα της ανεργίας, η διαπλοκή της πολιτικής με τα ΜΜΕ κ.α, χωρίς απαραίτητα να μπορούν να αναγνωρίσουν ότι και οι ίδιοι βρίσκονται σε μια κατάσταση κοινωνικού αποκλεισμού.  Στο προσκήνιο, η αμερικανική κουλτούρα και τα σύνδρομα της.

Ο σπουδαίος κριτικός Έμπερτ  ενθουσιάστηκε με την τόλμη του Λινκλέιτερ να ανατρέψει τις αφηγηματικές συμβάσεις του Αμερικανικού σινεμά, χρειάστηκε όμως να δει και την επόμενη του ταινία, τα ” Νεανικά Μπερδέματα”(1993) για να τον κατατάξει  τελεσίδικα στους σκηνοθέτες που εξερευνούν την καταπιεσμένη αλλά επαναστατική Γενιά Χ(1965-1975), όπως έπραξαν μεταξύ άλλων οι Τζάρμους, Γκας Βαν Σαντ , Σόντερμπεργκ και Ταραντίνο.

Η ιδιοσυγκρασία του Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ με τον Κουεντίν Ταραντίνο συμπίπτει, ιδίως στην ανάγκη τους να εξερευνήσουν το σινεμά, πρώτα ως θεατές κι έπειτα ως σκηνοθέτες. Ο “ταινιοφάγος” Λινκλέιτερ, υπό την επίδραση της γαλλικής Νουβέλ Βάγκ, και της εξαιρετικής αισθητικής ενός αμφιλεγόμενου εκφραστή της, του Ερικ Ρομέρ, αποφασίζει το 1994 να σκηνοθετήσει ένα ρομαντικό δράμα δύο χαρακτήρων, εμπνευσμένο από μια δική του προσωπική ιστορία και θα το γυρίσει μακριά από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το σκηνικό στήνεται στην Αυστρία, ο προϋπολογισμός δεν ξεπερνά τα 2.5 εκατομμύρια δολάρια, επιλέγει για τον ανδρικό ρόλο τον 24 χρόνο τότε  συμπολίτη του ,Ίθαν Χοκ, με τον οποίο θα συνεργαστούν μέχρι και το ” Μεγαλώνοντας”, συνολικά 8 φορές!

Στο “Πριν το Ξημέρωμα” παρακολουθούμε το ειδύλλιο ενός Αμερικάνου, του Τζέσε ,με την Γαλλίδα φοιτήτρια Σελίν (Ζιλί Ντελπί) μέσα σ’ ένα τρένο με προορισμό τη Βιέννη. Ο Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ έχοντας κατά νου το έργο ” Μεγάλε μου Έρωτα” του Λίο ΜακΚάρεϊ, πλάθει μια ντελικάτη κομεντί, που απορροφά το μαγευτικό τοπίο,  με δόσεις σκόπιμης λογοδιάρροιας. Είναι μια προβοκατόρικη- αγαπημένη του- τεχνική, που εν τέλει θα αποκαλύψει την προσωπικότητα, την έλξη, την απόσταση,  την εσωτερική σύγκρουση των ηρώων του και με τη δύναμη του λόγου, θα δώσει φιλοσοφική υπόσταση στο πρώτο δυνατό σκίρτημα του έρωτα. Τον παρουσιάζει όπως είναι στην πραγματικότητα, μια ορμονική κινητοποίηση και μια εγκεφαλική διεργασία.

Στον ιστότοπο Imdb κατατάσσεται  ως μία από τις  καλύτερες ρομαντικές ταινίες όλων των εποχών. Η  συνέχεια της, ήταν σχεδόν αναπόφευκτη. Το 2005 συναντάμε τους ήρωες στο Παρίσι (Πριν το Ηλιοβασίλεμα), και το 2014 στην Πελοπόννησο(Πριν τα Μεσάνυχτα).

Ενδιάμεσα, ο Λινκλέιτερ έχει να επιδείξει πολλές και  αντικρουόμενες μεταξύ τους ταινίες. Χαρακτηριστική η περίπτωση της πολυδάπανης παραγωγής ” The Newton Boys”( 1998). Η εταιρεία Century Fox επένδυσε 27 εκατομμύρια δολάρια στο πρότζεκτ, έδεσε όμως τα χέρια του  Λινκλέιτερ, το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό και  μια μεγάλη εισπρακτική αποτυχία.

Το 2001 θα βρεθεί στην πιο δημιουργική του φάση. Προετοιμάζει παράλληλα 3 ταινίες, ανάμεσα σε αυτές και το “Μεγαλώνοντας”. Οι καρποί θα αποδώσουν 13 χρόνια μετά.Το κλειστοφοβικό θρίλερ “ Tape” με τον Ίθαν Χοκ και την Ούμα Θέρμαν μπορεί να μην έκοψε πολλά εισιτήρια, όταν όμως μεταφέρθηκε σε θεατρικό πλατό εκτός Μπρόντγουεϊ, το σκηνικό άλλαξε άρδην. Οι παραστάσεις ήταν sold out. Το έργο ανέβηκε και σε ελληνική θεατρική σκηνή.

Την ίδια στιγμή με τη χρήση μιας φθηνής ψηφιακής μηχανής και με τεχνικές rotoscoping animation δημιουργεί μια αξιοθαύμαστη ταινία που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «κινηματογραφικό κοσμοθεώρημα», εξερευνώντας φιλοσοφικά θέματα μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Το έργο ονομάζεται “Συνειδητή Ζωή” (Waking Life). Η κάμερα  ακολουθεί έναν νεαρό άνδρα, τον Γουίλι, όπου μετά από ένα ταξίδι επιστρέφει στο Τέξας, θα τραυματιστεί και θα παγιδευτεί μέσα σε μια κατάσταση ονείρων, και διάφορων θεωριών για την ανθρώπινη ύπαρξη. Προσπαθεί να ξυπνήσει αλλά είναι μάταιο. Η μετά θάνατος  ζωή είναι μπροστά του. Από τις πλατωνικές θεωρίες μέχρι τον υπαρξισμό του Ζαν Πωλ Σαρτρ, ο Λινκλέιντερ δεν το παίζει  παντογνώστης και διανοουμενίστας, διατηρεί σεμνότητα και στο λόγο και στην εικόνα του, συνδέει όλα αυτά με ωραίες μουσικές, όπως πράττει σε όλα του τα έργα. Στο προσκήνιο  -ανάμεσα σε άλλες- η έννοια της ελεύθερης βούλησης, σε μια χρονική συγκυρία που το μαύρο πέπλο της 11ης Σεπτεμβρίου σκέπαζε τα πάντα. Παρόμοιο ως προς τα τεχνικά μέσα και τη λογική του κώμικ , ήταν και το “A Scanner Darkly” του 2006.

Η αφορμή για το αφιέρωμα αυτό δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από την πιο άρτια ταινία του μέχρι τώρα ,το  ” Μεγαλώνοντας”. Ο τρόπος που γυρίστηκε, η  ίδια η ιστορία  αλλά και τα νοήματα της, κουβαλάνε ένα άλλο βάρος, μια αξία ανεκτίμητη. Είμαστε σίγουροι ότι Λινκλέιτερ θα μας χαρίσει κι άλλες όμορφες κινηματογραφικές εμπειρίες λίαν συντόμως.