Μάρτιν Ίντεν

Κριτική Ιάκωβος Γωγάκης

Είναι η “πειραγμένη”  κινηματογραφική   προσαρμογή του κλασικού μυθιστορήματος «Μάρτιν Ίντεν» ( το οποίο έγραψε ο  Τζακ Λόντον το 1908), από τον Ιταλό σκηνοθέτη Πιέτρο Μαρτσέλο. Η ταινία συμμετείχε το 2019,  στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Βενετίας.

 Ήταν ευθύς εξ αρχής προετοιμασμένος ο Τζακ  Λόντον, για τις αποδοκιμασίες των κριτικών και του αμερικανικού κατεστημένου, κατά την περίοδο της πρώτης έκδοσης του ημι-αυτοβιογραφικού « Μάρτιν Ίντεν».

Τα έβαλε με τον ατομικισμό της εποχής  και με την έλλειψη ευκαιριών για τους φτωχούς ,  έχοντας ξεκάθαρο προσανατολισμό  υπέρ των σοσιαλιστικών ιδεών.  Πλήρωσε το τίμημα, λαμβάνοντας σωρεία αρνητικών σχολίων για τη δομή του έργου και για τους αχαρτογράφητους  χαρακτήρες. Εντελώς διαφορετική προσέγγιση είχε το κοινό. Το μυθιστόρημά του… το αποθέωσε.

Ο Πιέτρο Μαρτσέλο δεν τοποθετεί την ιστορία στην Αμερική αλλά στη Νάπολι της Ιταλίας, σε μια μεγάλη -χρονικά- περίοδο του 20ου αιώνα.

 Ο Μάρτιν είναι ναυτικός, είναι φτωχός, είναι αναλφάβητος. Από μια συγκυρία,  θα βρεθεί σε ένα αριστοκρατικό σπίτι. Θα ερωτευτεί  την καλλιεργημένη Έλενα, που θα τον μυήσει στον κόσμο της τέχνης. Ο Μάρτιν θα πεισμώσει, θα ξαναπάει σχολείο, θα μορφωθεί και θα μεταμορφωθεί  -για λίγο- σε πετυχημένο συγγραφέα. Η  συναναστροφή του  με τον αλκοολικό κομμουνιστή  Ρας Μπρίσεντεν και οι ηθικές του αξίες να υπερασπίζεται τους καταπιεσμένους,  θα τον φέρει σε σύγκρουση με την Έλενα και την οικογένειά της, σε μια σκηνή φοβερής έντασης  κατά τη διάρκεια του δείπνου. Έκτοτε, ο  Μάρτιν πορεύεται μεταξύ λογικής και παράνοιας.

Η ταινία του Πιέτρο Μαρτσέλο, διαθέτει το κινηματογραφικό πνεύμα -των  πρώιμων ταινιών- των αδελφών Ταβιάνι  ( ελλειπτικό μοντάζ, νεορεαλισμός, το στοιχείο  της μοίρας, του θανάτου, των ηρώων που αδυνατούν να υλοποιήσουν το όραμά τους σε μια εποχή ραγδαίων ιδεολογικών μετακινήσεων, του ονείρου για τον  ιδεατό μετασχηματισμό της κοινωνίας, που παραμένει όνειρο), ιδίως μέσα από τις ταινίες «Παράνομοι του Έρωτα» και  «Αλονζανφάν». Εκεί κυριαρχεί και η ανδρική φιγούρα, όπως και στο έργο « Μάρτιν Ίντεν».

Η ταινία χωρίζεται -άτυπα-σε δύο μέρη. Ο  Πιέτρο Μαρτσέλο χειρίζεται αξιόπιστα το πρώτο μέρος, όπως -επί παραδείγματι- την αισθητική της βιομηχανικής εποχής και των ταξικών ανισοτήτων όπως επίσης και τη γνωριμία των δύο νέων αλλά  και τη ρήξη του Μάρτιν  με το  παρελθόν του.

Στο δεύτερο μέρος, όταν ο Μάρτιν μεταπηδάει από την αμάθεια στη γνώση, εμφανίζονται δραματουργικά και αφηγηματικά κενά, ιδίως στο πως μεταβλήθηκε η προσωπικότητά του, στο πως χάθηκε η εποχή της αθωότητας και πως παγιδεύτηκε μέσα στον αυτοκαταστροφικό του φαύλο κύκλο.

Εντούτοις, ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης διαθέτει την ικανότητα να ακολουθήσει το πνεύμα του Τζακ Λόντον και να ισχυριστεί, ότι ούτε η ενασχόληση με τις τέχνες μπορεί να απελευθερώσει το άτομο, ούτε η αποδοχή θα έρθει,  ακολουθώντας ατομικές ηθικές αξίες.

Ο ηθοποιός που ενσάρκωσε  τον Μάρτιν(Λούκα Μαρτινέλι) ίσως να μην τα κατάφερε -πλήρως- να πάρει πάνω του το έργο, για να καλύψει τα σκηνοθετικά  αφηγηματικά κενά. Η Τζέσικα Κρέσι ( Έλενα) διαθέτει στο έργο έντονη εσωτερικότητα και πέτυχε να προσδώσει στο χαρακτήρα, όλο το πλαίσιο,  ενός ατόμου άδολου στη ψυχή αλλά χωρίς θάρρος να διεκδικήσει την αυτονομία της, από το προστατευμένο πλαίσιο της οικογένειας της αλλά  και της αστικής καταγωγής της.

« Μάρτιν Ίντεν» από την Πέμπτη 27/5 στους κινηματογράφους