Γκοτζίλα

Γράφει ο Ζάχος Σαμολαδάς

Όλα ξεκίνησαν στο κέντρο συναρμολόγησης και δοκιμών Αλαμογκόρντο στο Νέο Μεξικό στις 16 Ιουλίου 1945. Ήταν η αυγή της πυρηνικής εποχής. Λιγότερο από ένα μήνα αργότερα η πυρηνική εποχή θα έδειχνε το σκληρό και αποτρόπαιο πρόσωπο της στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, αφήνοντας τα σημάδια της όχι μόνο στο σώμα, αλλά την ψυχή και την κουλτούρα της Ιαπωνίας.

Το σοκ και το δέος των πυρηνικών χτυπημάτων όμως δεν σταμάτησαν την ανθρωπότητα από την αυτοκαταστροφική της πορεία προς τον πυρηνικό Αρμαγεδδώνα. Δεν ήταν μόνο η πίεση των Αμερικανών προς την Ιαπωνία για να παραδοθεί αλλά και μια επίδειξη δύναμης από τις ΗΠΑ προς τον υπόλοιπο κόσμο και κυρίως προς τη Σοβιετική Ένωση, η οποία προλείανε το έδαφος για την έναρξη το Ψυχρού Πολέμου. Η ανθρωπότητα είχε ανοίξει την κερκόπορτα του ολέθρου. Μέχρι το 1950 ο απολογισμός των θυμάτων στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι είχε φτάσει τα 200.000 θύματα ενώ οι καρκινογενέσεις και μεταλλάξεις που προκάλεσε η ραδιενεργός ακτινοβολία συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Από τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, στην ατόλη Μπικίνι, και τις δοκιμές της υδρογονοβόμβας η αγωνία του κοινού για τον πραγματικό κίνδυνο αφανισμού της ανθρωπότητας μεγάλωνε. Ο Ρέη Μπράντμπερυ δημοσιεύει το 1951 το διήγημα του με τίτλο “The Beast from 20,000 Fathoms” στην The Saturday Evening Post ενώ την ίδια εποχή οι παραγωγοί της Warner Bros., Jack Dietz και Hal E. Chester, προετοίμαζαν την πρώτη ταινία όπου ένα μεταλλαγμένο από την ραδιενέργεια ερπετό βγαίνει στην επιφάνεια όταν το προσελκύει η ρυθμική επανάληψη φωτός και ήχου ενός φάρου.

Ένα πλάσμα που έμοιαζε με βροντόσαυρο στην περιγραφή του Μπράντμπερυ θα μετατραπεί σε θηριώδη κυνηγό που βγάζει ραδιενεργό φωτιά, από τον δάσκαλο των ειδικών εφφέ Ρέυ Χαρυχάουσεν. Αν και για λόγους οικονομίας ο Rhedosaurus του Χαρρυχάουσεν έβγαλε φωτιά μόνο στην αφίσα της ταινίας, ο δρόμος είχε ανοίξει.

Ο Rhesosaurus και η αφίσα της ταινίας

Η επιτυχία της ταινίας που σκηνοθέτησε ο Eugène Lourié και κόστισε μόλις $210,000 ήταν απίστευτη. 5.000.000 δολάρια εισέρρευσαν στα ταμεία της εταιρείας Warner ενώ ξεκινούσε η φρενίτιδα των ταινιών φαντασίας με μεταλλαγμένα πλάσματα.

Οι πυρηνικές δοκιμές που ακολούθησαν και η ανησυχία που άρχισε να αυξάνεται στην κοινή γνώμη για την ασφάλεια αλλά και την πιθανότητα ενός τραγικού γεγονότος που θα οδηγούσε σε ολοκληρωτική καταστροφή τον πλανήτη έδωσαν τροφή στην φαντασία των κινηματογραφικών δημιουργών.

Όταν το Μάρτιο του 1951 το Ιαπωνικό ψαροκάϊκο Daigo Fukuryū Maru αν και εκτός της ζώνης ασφαλείας των Αμερικανών στα νησιά Μάρσαλ, βρέθηκε εκτεθειμένο για τρεις ώρες στην ραδιενεργό σκόνη που προκλήθηκε από την πυρηνική δοκιμή. Οι ψαράδες έριχναν την σκόνη που μάζευαν με γυμνά χέρια στη θάλασσα ενώ ο Matashichi Oishi, ένας από τους ψαράδες που δοκίμασε τη ραδιενεργό σκόνη που έπεφτε στο πλοίο τη βρήκε άγευστη.

Η σκόνη την οποία ονόμασαν οι ψαράδες shi no hai (死の灰) κάλυψε τα πάντα στο σκάφος, προκάλεσε σοβαρά προβλήματα υγείας και τελικά το θάνατο στα μέλη του πληρώματος. Ήταν το κερασάκι στην τούρτα.

Λίγους μήνες αργότερα μια Ιαπωνική ταινία σε σκηνοθεσία Ishirō Hondaξεκινά με αυτή την εικόνα. Ένα ψαροκάικο θα βρεθεί στη δίνη μιας περίεργης λάμψης οδηγώντας τους ψαράδες στο θάνατο. Σε ένα κοντινό νησί οι κάτοικοι ρίχνουν το φταίξιμο στον Gojira ένα θαλάσσιο τέρας στο οποίο κάποτε θυσίαζαν νεαρές κοπέλες για να εξευμενίσουν. Η Ιαπωνική εταιρεία Τοho θα επενδύσει σε μια ταινία Tokusatsu (特撮)Kaiju (怪獣 kaijū) μια ταινία με παράξενα πλάσματα και ειδικά εφφέ για να αναδείξει την αγωνία του κοινού της Ιαπωνίας για τα αποτελέσματα των πυρηνικών δοκιμών και των επιπτώσεων της ραδιενέργειας στην διατροφική αλυσίδα αφού όλες οι δοκιμές γινόταν στη θάλασσα και τα ραδιενεργά κατάλοιπα των δοκιμών περνούσαν στα ψάρια και από εκεί στις ασιατικές ψαραγορές.

Ο Ιshiro Honda στο γύρισμα του Gojira to 1954 kai to 1962

Ο Ishirō Honda φαντάστηκε ένα πλάσμα ανάμεσα σε γορίλα και φάλαινα (goriraリラ και kujira 鯨クジラ, Go jira και ο καλλιτέχνης των ειδικών εφφέ Eiji Tsuburaya ανέτρεξε στον αμερικανικό Κινγκ Κονγκ και το Beast from the 20.000 Fathoms για να εξελίξει την τεχνική suitmation, την χρήση ηθοποιού σε κοστούμι που υποδύεται το τέρας σε συνδυασμό με κατασκευές σκηνικών σε μικρογραφία.

Ο Gojira θα αλλάξει για πάντα το τοπίο της Ιαπωνικής επιστημονικής φαντασίας εισάγοντας την Ιαπωνική λογική, εικόνα και τεχνικές σε ένα είδος που αποτελεί ειδικότητα των Αμερικανών. Η εικόνα του Gojira που οι Αμερικανοί μετονόμασαν σε Godzilla διατηρεί από το 1954 μέχρι σήμερα τα βασικά χαρακτηριστικά της. Ο Gojira/ Godzilla βασίστηκε πάνω στον φανταστικό Rhedosaurus του Χαρυχάουσεν.

O Καλλιτεχνικός διευθυντής της Toho Akira Watanabe πήρε στοιχεία από Τυρανόσαυρο, Ιγουανόδοντα, Στεγόσαυρο και αλιγάτορα για να δημιουργήσει ένα υβριδικό πλάσμα ικανό να ζει και να κινείται στο νερό και τη στεριά. Ένα πλάσμα με υπερφυσικές δυνάμεις, σχεδόν άτρωτο από τα ανθρώπινα όπλα. Ένα πλάσμα που το δέρμα του μοιάζει να αποτελείται από χηλοειδή εκζέματα που τον καθιστούν ανίκητο.

Στις 28 ταινίες της Toho με πρωταγωνιστή το Gojira, είδαμε το ύψος του να αυξάνεται σταδιακά, γνωρίσαμε το γιο του αν και στην Ιαπωνική γλώσσα η λέξη Gojira αντιστοιχεί σε ουδέτερο γένος. Η αμερικανική εκδοχή του τον μετέτρεψε από πράγμα σε πρόσωπο, από “αυτό” σε “αυτός”, μέχρι την αναδημιουργία του το 1998 δια χειρός Πάτρικ Τατόπουλου όπου απέκτησε όνομα (Ζίλια) και έγινε γένους θηλυκού.

Όλες οι ταινίες του Gojira/ Godzilla έχουν κάτι ξεχωριστό. Ξεχωριστό όπως η μουσική του Akira Ifukube αλλά και η τεχνική που χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει την χαρακτηριστική κραυγή του τέρατος. Η μουσική του Ifucube ακολούθησε την τύχη του Ιαπωνικού τέρατος από την ασπρόμαυρη πρώτη ταινία, μέχρι και σε ταινίες όπου ο Gojira έπαιζε μικρότερους λόγους. Ξεχωριστό όπως οι φορές που καταστράφηκε το Τόκυο ολοκληρωτικά από τον Godzilla ή από τα πλάσματα που κατά καιρούς στράφηκαν εναντίον του. Mothra, Gigante, Gidorah, Mechagodzilla, Rodan, King Kong, Desroroyah, Megaguirus, Space Godzilla, Biollante, Ebirah, Hedorah. Κάθε ένα από αυτά τα τέρατα ισοπέδωσε το Τόκυο και διέλυσε την Ιαπωνία. Σχεδόν προφητικά όλα αυτά τα τέρατα για τη βιβλική καταστροφή που έπληξε την Ιαπωνία με το ατύχημα στην Φουκουσίμα.

Ο Akira Ifucube το 1954

 O Akira Ifucube ήταν ένας εξαιρετικά ταλαντούχος και δημιουργικός συνθέτης, με καταγωγή στην μεσαιωνική Ιαπωνία. Ο πατέρας του Σιντοϊστής ιερέας, είχε άλλα δύο παιδιά αλλά ο Akira ήταν αυτός που σε ηλικία 14 ετών αποφάσισε να γίνει συνθέτης. Έγραψε τη μουσική σε περισσότερες από 250 ταινίες από τις οποίες αυτές που έμειναν στην ιστορία είναι οι ταινίες με τα τέρατα της Toho αλλά και η σειρά ταινιών Zatoichi.

Στην Αμερική

Η Αμερική συνάντησε τον Γκοτζίλα και δοκίμασε την δυναμική του με διάφορους τρόπους. Ο κυριότερος ήταν η μεταγλωτισμένη και εμπλουτισμένη με αμερικανούς ηθοποιούς εκδοχές των ταινιών του Γκοτζίλα. Ο Ρέημοντ Μπαρ και ο Λέσλι Νίλσεν είναι μερικοί από τους ηθοποιούς που εμφανίζονται σε ταινίες του Γκοτζίλα στην Αμερική.

Διάφοροι μικροί και μεγάλοι παραγωγοί αγόρασαν τα δικαιώματα από την Toho και οι ταινίες με θέμα τον Γκοτζίλα κυκλοφόρησαν στη δύση με διαφορετικές εκδοχές, μικρότερες ή μεγαλύτερες από την αντίστοιχη Ιαπωνική, με εμβόλιμους Αμερικανούς ηθοποιούς αλλά και διαφορετικό μοντάζ για να μπορέσουν να εξηγήσουν τα σεναριακά κενά. Κάποιοι από αυτούς προσπάθησαν να αλλάξουν τον βρυχηθμό, το όνομα, αλλά τελικά το κοινό ήταν αποφασισμένο.

Η σημαντικότερη αλλαγή έγινε το 1998, με το θρυλικό τέρας να χάνει την ταυτότητα του, να μετατρέπεται σε γένους θηλυκού και να γεννάει αυγά. Ο Γκοτζίλα του Roland Emmerich με υπεύθυνο των ειδικών εφφέ τον Πάτρικ Τατόπουλο που επανασχεδίασε το μυθικό πλάσμα είναι περισσότερο δεινόσαυρος παρά τέρας. Το κοινό παρά την αρχική προτίμηση για την καθαρά Αμερικανική παραγωγή του Γκοτζίλα απομακρύνθηκε τελικά καθώς έχασε την ταύτιση με το πρότυπο. Ένα πρότυπο που κρατά από το 1954.

Αν και ο Γκοτζίλα των Έμμεριχ – Τατόπουλου ήταν δημιούργημα της τεχνολογίας, σε καθαρά ψηφιακό περιβάλλον σχεδιασμένος να αναμιγνύεται με το περιβάλλον του κι όχι ο άνθρωπος στο κοστούμι ακόμη και η Toho επέλεξε να μετονομάσει το πλάσμα σε Ζίλα και να τοποθετήσει την ταινία στον παράλληλο κόσμο του Gojira.

Σε μια μόνο περιοχή της Ιαπωνίας δεν πάτησε ο Γκοτζίλα. Η Saitama την γλύτωσε σε όλες τις επιθέσεις του τέρατος. Και μετά την Ιαπωνία, το 1998 και το 2014 ο Gojira φτάνει στη Νέα Υόρκη. Η πόλη θα ζήσει την ισχύ και την ενέργεια του τέρατος, που κρύβει όμως μυστικά. Το 1998 τα πάντα έγιναν για να μπορέσει να γεννήσει τα χιλιάδες αυγά!!! για να επιβιώσει και φέτος, θα επεμβεί για να βοηθήσει την ανθρωπότητα. Θα την βοηθήσει όμως;

Οι κριτικοί και οι αναλυτές ταινιών θα μιλήσουν για την πλοκή, τα σεναριακά κενά και τις υποκριτικές δυνατότητες των ηθοποιών και τα εντυπωσιακά εφφέ που σχεδιάστηκαν για να προκαλέσουν το απόλυτο δέος και να μεταφέρουν την αίσθηση της πρώτης ταινίας στην σημερινή Αμερική. Ανήκω σε αυτούς που πέρασαν τα Κυριακάτικα πρωινά τους κλεισμένοι σε κινηματογραφικές αίθουσες με άθλιο ήχο για να δουν τις ταινίες του Γκοτζίλα, τον Κινγκ Κονγκ, τον Σεβάχ κι όλες αυτές τις ταινίες που έκρυβαν ένα παράλληλο μήνυμα για τους μύστες της 7ης Τέχνης. Ακολούθησα τον δρόμο αυτό και ακόμη ονειρεύομαι την στιγμή που ένα γιγάντιο χταπόδι, ή άλλο θαλάσσιο πλάσμα θα ξεπροβάλλει πίσω από τον Λευκό Πύργο στη Θεσσαλονίκη, ή πίσω από το Μπούρτζι στο Ναύπλιο, για να απλωθεί στην πόλη.

Δεν θα σχολιάσω επίσης την ταινία που κυκλοφόρησε αυτές τις ημέρες. Η κρίση ανήκει στους φίλους των ταινιών του Γκοτζίλα αλλά και σε αυτούς που μπορούν να διακρίνουν τα κρυφά μηνύματα μέσα στις ταινίες φαντασίας.

GODZILLA 2014

Ο Γκοτζίλα, ήταν η κραυγή της Ιαπωνίας στον βιασμό του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων από τις αμερικανικές πυρηνικές δοκιμές. Η εκδοχή του 1998 έδωσε ανθρώπινα χαρακτηριστικά στο πλάσμα αυτό, που απλά θέλει να προστατεύσει τους απογόνους του και να επιζήσει. Αυτό που χάνουμε ως θεατές, αλλά και ειδικοί του χώρου, είναι το πραγματικό μήνυμα που στέλνει η ταινία.

Ο Γκοτζίλα είναι το συλλογικό ασυνείδητο των Ιαπώνων. Επιστρέφει κάθε φορά για να τους θυμίσει τον τρόμο και τον όλεθρο των πυρηνικών, να τους υπενθυμίσει πως η δύναμη της φύσης όταν βιάζεται από την ανθρώπινη απληστία είναι αδυσώπητη και ανελέητη. Μπορεί σε αρκετές περιπτώσεις ο Gojira/ Godzilla να συνεργάζεται με τους ανθρώπους και να δείχνει συμπάθεια στην προσπάθεια να αφανιστεί ο κοινός εχθρός, η κοινή απειλή, αλλά όταν ο κίνδυνος υποχωρεί ο Gojira στρέφεται πάλι ενάντια στην απληστία των ανθρώπων. Η εμφάνιση του μυθικού αυτού πλάσματος είναι παράλληλη με αυτή της πυρηνικής ενέργειας στην Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου.

Όσο φιλική προς τον άνθρωπο για την παραγωγή ενέργειας είναι η πυρηνική ενέργεια, άλλο τόσο επικίνδυνη και θανατηφόρα είναι όταν αφήνεται ανεξέλεγκτη (είτε από ανθρώπινο λάθος, φυσικά φαινόμενα ή απλά ανθρώπινη απληστία ή και τα τρία μαζί) και η καταστροφική της δράση είναι εμφανής στο σώμα της Ιαπωνίας. Σε κάθε εμφάνιση του το “τέρας” θυμίζει τα δεινά της χώρας από Χιροσίμα και το Ναγκασάκι μέχρι τς δοκιμές στα νησιά Μάρσαλ, και την ατόλη Μπικίνι. Ο Γκοτζίλα βοηθά τους Ιάπωνες στον αγώνα κατά των κοινών εχθρών, όπως η ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας στην χώρα βοήθησε στην βιομηχανική της άνοδο, την ενεργειακή αυτάρκεια για την λαμπερή από νέον εικόνα που έχουμε για το Τόκυο. Όμως η ίδια δύναμη της φύσης που τους δίνει δύναμη επιστρέφει πιο θανατηφόρα κάθε φορά για να τους θυμίσει τη θνητή τους φύση. Και μπορεί ο Γκοτζίλα να ισοπέδωσε το Τόκυο 28 φορές όμως τα δύο πυρηνικά ατυχήματα, στην Tokaimura, το Σεπτέμβριο του 1999 και στη Φουκουσίμα το Μάρτιο του 2011 ανέσυραν μνήμες αρμαγεδώνα, αλλάζοντας την κοινή γνώμη της Ιαπωνίας στο θέμα των πυρηνικών.

Θα κλείσω την αναφορά μου στο Γκοτζίλα ακούγοντας το ομώνυμο τραγούδι των Blue Oystet Cult, καθώς βλέπω το τρέηλερ της νέας ταινίας. Μπορεί ο Gojira να μην προκάλεσε καταστροφές επί ελληνικού εδάφους, αλλά υπάρχουν φήμες ότι δοκιμάσαμε όλοι το κρέας του κάποια στιγμή στη ζωή μας.

Ζάχος Σαμολαδάς