Πρώτη ανταπόκριση από το 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Ανταπόκριση Δέσποινα-Ηλέκτρα Βούλγαρη 

      Με 191 ταινίες από 42 χώρες, με φαρέτρα από θεματικές ενότητες που αγγίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες -δοκιμαζόμενες και μη- αλλά και με επίκεντρο τον άνθρωπο, συνεχίζεται στις κινηματογραφικές αίθουσες της Θεσσαλονίκης το 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ. Ιδιαίτερα έντονη είναι η παρουσία των ελληνικών ταινιών τεκμηρίωσης, σημειώνοντας τον αριθμό ρεκόρ των 50 συνολικά, μονοπωλώντας το ενδιαφέρον των θεατών.

   Στην κατάμεστη αίθουσα του Ολύμπιον με παρουσία του σκηνοθέτη έκανε πρεμιέρα “Η νονά”, το τελευταίο ντοκιμαντέρ του Στέλιου Κούλογλου, το οποίο πραγματεύεται την ιστορία της γερμανίδας Καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ από τα παιδικά της χρόνια σε ένα χωριό της Ανατολικής Γερμανίας έως την επικράτησή της στο γερμανικό και ευρωπαϊκό πολιτικό στερέωμα. Η ταινία εστιάζει στην προσωπικότητα της Καγκελαρίου και πως αυτή αντικατοπτρίζεται στους πολιτικούς της χειρισμούς στην αντιμετώπιση της ελληνικής οικονομικής κρίσης. Με συνεντεύξεις οικονομικών και πολιτικών αναλυτών και βιογράφων της Μέρκελ, ο σκηνοθέτης περιγράφει μια μακιαβελική, αδίστακτη προσωπικότητα που υιοθετεί μαφιόζικες πρακτικές και υπαινίσσεται με μάλλον απλοϊκό τρόπο, καταγράφοντας τραγικές ιστορίες απόρων Ελλήνων, ότι την ευθύνη για τα δεινά του ελληνικού λαού φέρει η Γερμανίδα Καγκελάριος.

Στηριζόμενος λιγότερο στην έρευνα και στην επιχειρηματολογία και καταφεύγοντας σε εύκολα τεχνάσματα, όπως στην performanceτου impersonatorτης Μέρκελ, ο δημοσιογράφος δεν καταφέρνει να διαφύγει της παγίδας του λαϊκισμού και της μονόπλευρης αφήγησης.

    Το πολυαναμενόμενο ντοκιμαντέρ “Καλάβρυτα- Άνθρωποι και Σκιές” του Ηλία Γιαννακάκη για τη σφαγή των Καλαβρύτων από τον γερμανικό στρατό στη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου συγκίνησε και προβλημάτισε το κοινό, το οποίο είχε τιμήσει τον σκηνοθέτη με το Βραβείο Κοινού στο Φεστιβάλ του 2010 για την ταινία του “Μακρόνησος”. Με άξονα τις αφοπλιστικές εξομολογήσεις των αυτόπτων μαρτύρων και το ελάχιστο υπάρχον αρχειακό υλικό ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του θεατή το χρονικό της σφαγής των περίπου 500 κατοίκων και της καταστροφής της πόλης.

Ο σκηνοθέτης αναζητώντας την ιστορική αλήθεια, αλλά κρατώντας μία ισορροπία δεν διστάζει να θίξει αμφιλεγόμενα γεγονότα, που διχάζουν τα Καλάβρυτα μέχρι και σήμερα, σχετικά με τα κίνητρα των Γερμανών για τη σφαγή. Κι αν στο τέλος του ντοκιμαντέρ η ερώτηση του σκηνοθέτη “ποια είναι η γνώμη σας για τους Γερμανούς” μοιάζει προβοκατόρικη και μελοδραματική, αναδύεται με αυτόν τον τρόπο η ανθρώπινη διάσταση της τραγωδίας, ότι η λήθη και η συγχώρεση είναι έννοιες ασυμβίβαστες με τον ανθρώπινο πόνο.

   Καθώς η Ουκρανία βρίσκεται στο επίκεντρο της διεθνούς πολιτικής επικαιρότητας, ήταν αναμενόμενο το ντοκιμαντέρ “Η Ουκρανία δεν είναι μπουρδελό” της Κίτυ Γκριν για την ουκρανική φεμινιστική ακτιβιστική οργάνωση Femenνα κεντρίσει το ενδιαφέρον των θεατών. Μια ομάδα πανέμορφων, νεαρών γυναικών αποφασίζει να διαμαρτυρηθεί στους δρόμους της χώρας, προτάσσοντας τα γυμνά στήθη της και αντιμετωπίζοντας την αστυνομική βία.

Η Αυστραλιανή σκηνοθέτις ακολουθεί τη δράση της οργάνωσης για 14 μήνες και αποκαλύπτει την καταπίεση και την αγανάκτηση των μελών για τη θέση της γυναίκας στη διεφθαρμένη, μετά- Σοβιετική ουκρανική κοινωνία, στην οποία η γυναίκα δεν μπορεί να διεκδικήσει την ανεξαρτησία της και θεωρείται μόνο ικανή για ιερόδουλη. Ενώ η οργάνωση κάνει αίσθηση στην Ευρώπη και ετοιμάζεται να απλωθεί σε ολόκληρο τον κόσμο και καθώς παρακολουθούμε την προετοιμασία της για δράση αλλά και τη δικτύωσή της, διαπιστώνουμε τον καταλυτικό ρόλο ενός άνδρα στην εξέλιξη της ομάδας και δεν μπορούμε να μην μειδιάσουμε με τις εντέλει βαθιές ρίζες μίας πατριαρχικής κοινωνίας.

    Ίσως η πιο συγκλονιστική ταινία του Φεστιβάλ έρχεται από μία άλλη πολύπαθη γωνιά της γης, την πόλη Χομς της Συρίας( Επιστροφή στη Χομς). Έχοντας στις αποσκευές της βραβείο από το Φεστιβάλ του Σάντανς και του Διεθνούς Φεστιβάλ Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Γενεύης, το ντοκιμαντέρ “ Επιστροφή στη Χόμς” του σκηνοθέτη Ταλάλ Ντεκρί με μοναδική αμεσότητα και με μία λιτή αφήγηση μας μεταφέρει στην καρδιά του αντάρτικου στους δρόμους μίας πόλης- πεδίου μάχης. Ήρωας είναι ο Μπασέτ, αστέρι του ποδοσφαίρου με υποσχόμενη καριέρα μπροστά του, αλλά και τραγουδιστής, που συνεπαίρνει το πλήθος με τα πολιτικά του τραγούδια. Όταν οι κάτοικοι με συντονιστή τον 20χρονο Μπασέτ αποφασίζουν, ότι πρέπει να πάρουν τα όπλα εναντίον του ολοκληρωτικού καθεστώτος του Ασάντ, ο κινηματογραφικός φακός του Ντεκρί είναι αμείλικτος. Η κάμερα τρέμει ενώ χειροβομβίδες εκρήγνυνται σε απόσταση αναπνοής, ο κίνδυνος και ο θάνατος είναι παντού και το μόνο μέλημα είναι να θαφτούν και να τιμηθούν οι νεκροί.

Ο Μπασέτ αναρωτιέται αν ο αγώνας για ελευθερία αξίζει το χαμό τόσων ανθρώπων και την ανείπωτη οδύνη, αλλά το ερώτημα παραμένει ρητορικό, καθώς γνωρίζει ότι ο αγώνας για την ελευθερία δεν έχει επιστροφή. “Το μεγαλύτερο δώρο του Θεού στον άνθρωπο είναι η λήθη” θα υποστηρίξει στο τέλος ο πρωταγωνιστής, αναζητώντας ενός είδους κάθαρσης από τη θηριωδία του εμφυλίου πολέμου, αλλά η πραγματικότητα του πολέμου δεν αφήνει περιθώρια για ευχολόγια.

    Στα δυνατά σημεία του Φεστιβάλ συγκαταλέγεται το “Βρίσκοντας τη Βίβιαν Μάιερ” του Τζον Μαλούφ. Ο σκηνοθέτης μας συστήνει τη μυστηριώδη ζωή και την τέχνη μίας νταντάς, η οποία τράβηξε 100.000 φωτογραφίες στη διάρκεια της ζωής της για  να ανακαλυφθούν μόνο μετά το θάνατο της. Μέσα από φωτογραφίες και συνεντεύξεις με ανθρώπους, που νόμιζαν ότι την ήξεραν, καθώς η ιδιότητά της ως φωτογράφος ήταν άγνωστη για όλους, ζητούμενο είναι η σκιαγράφηση της προσωπικότητας ενός περίπλοκου και μυστικοπαθούς ανθρώπου, που κράτησε την τέχνη της στο σκοτάδι. Τα ασπρόμαυρα φωτογραφικά ντοκουμέντα δίνουν μία ιδιαίτερη αισθητική σε μία άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία για μία άγνωστη μέχρι πρόσφατα φωτογράφο, το έργο της οποίας εκτίθεται σήμερα στα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου.

Τέλος, ξεχωριστή στιγμή για το Φεστιβάλ αποτελεί το ντοκιμαντέρ του Ράιαν Ουάιτ “Η καλή μας η Φρίντα”, στο οποίο η γραμματέας του συγκροτήματος των Σκαθαριών αφηγείται η ίδια για πρώτη φορά την ιστορία της μετά από 50 χρόνια σιωπής. Η Φρίντα, που πίστεψε από την πρώτη στιγμή στην επιτυχία του συγκροτήματος και έμεινε στο πλευρό τους μέχρι και τη διάλυσή τους, παρουσιάζει τη δικιά της οπτική, ως συνεργάτης και θαυμάστρια και αποκαλύπτει τη σχέση εμπιστοσύνης που είχε με όλα τα μέλη του θρυλικού συγκροτήματος. Τα σπάνια φωτογραφικά ντοκουμέντα, ο γρήγορος ρυθμός και τα κομμάτια των Beatlesφυσικά, ξεπερνούν τη φόρμα ενός ντοκιμαντέρ πορτρέτου, προσφέροντας μία ολοκληρωμένη ταινία τεκμηρίωσης, στην οποία δύσκολα μπορεί κανείς να αντισταθεί.

   Δέσποινα-Ηλέκτρα Βούλγαρη