Οι Αναλφάβητες

Κοινωνικό Δράμα, Χιλή-Αργεντινή 2013

του Μόισις Σεπουλβέντα  

Οι τελευταίες μέρες του 70^ου Φεστιβάλ Βενετίας επεφύλασσαν μια αναπάντεχη αναποδιά κατά το κλείσιμο της αυλαίας του τμήματος« Εβδομάδα Κριτικής»,  ικανή για να μας στερήσει από το να απολαύσουμε μια από τις καλύτερες ταινίες της διοργάνωσης. Όμως τα τεχνικά προβλήματα δεν  τα κατάφεραν να τινάξουν στον αέρα την προβολή της ταινίας, που τελικά αποζημίωσε κοινό και κριτικούς.

Έργο πλούσιο σε νοήματα, βαθιά ανθρώπινο και συναισθηματικό, το « Las Analfabetas » έρχεται από τη Χιλή, ταρακουνάει τις συνειδήσεις, και ξεγυμνώνει μέσα από μεταφορές και συμβολισμούς τη κρατική αδιαφορία για την παιδεία και την εκπαίδευση του κοινωνικού συνόλου. Αλλά δεν μένει μόνο στο προφανές. Προχωράει ένα βήμα πιο πέρα και φανερώνει μια ακόμη πτυχή εξίσου σημαντική. Ότι η έλλειψη της γνώσης, σπρώχνει τους πολίτες στην εσωτερική αποξένωση και στη κοινωνική απομόνωση, με ότι αυτό κι αν συνεπάγεται.

Η Χιμένα στην ηλικία των 50, ζει ολομόναχη στο ετοιμόρροπο σπίτι της. Ο θεατής την βλέπει να  καπνίζει αρειμάνιος, να ακούει ραδιοφωνικές εκπομπές και να φροντίζει την καταπράσινη αυλή της. Η επίσκεψη της Τζακλίν θα μας αποκαλύψει ότι η Χιμένα είναι αναλφάβητη και θα προσλάβει τη νεαρή δασκάλα για να της διαβάζει τις εφημερίδες.

Οι  σκηνές με τις δύο γυναίκες να βρίσκονται σε κατάσταση ευφορίας γρήγορα θα πάρουν  διαφορετική τροπή, έντονα συγκρουσιακή. Η ηρωίδα του έργου για χρόνια προσπαθούσε να αποκρύψει τις μαθησιακές της δυσκολίες, ως  επτασφράγιστο μυστικό. Έτσι λοιπόν εδώ, θα έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τα αισθήματα ντροπής, φόβου και ανασφάλειας απέναντι στη Τζακλίν  που έχει θεωρητικά πολύπλευρη κατάρτιση. Θα εμφάνιση ένα πρόσωπο επιθετικό αλλά και τόσο αδύναμο, φτερό στον άνεμο. Το σπίτι της θα μετατραπεί σε  σχολείο, με τους ρόλους όμορφα να εναλλάσσονται, όπου ο μαθητής γίνεται δάσκαλος κι ο δάσκαλος μαθητής, σε μια αισιόδοξη σκηνοθετική προσέγγιση που διακηρύττει το «ίσοι μεταξύ ίσων».

Από την άλλη, αυτή η «αθώα» ματιά έχει και την αντίστροφη της οπτική γωνία. Άκρως πεσιμιστική. Γιατί όταν θα γίνει ορατό πως η παιδαγωγός Τζακλίν έχει κι αυτή βασικά κενά, τότε η ρήση « Η ημιμάθεια είναι η αρχή της αμαθείας» λειτουργεί με σαρκασμό κι απενοχοποιεί τους πραγματικά αμαθείς και ημιμαθείς , με τον Μόισις Σεπουλβέτα   να κοιτάει κατάματα τους υπαίτιους για τη σκόπιμη κατάντια των εκπαιδευτικών συστημάτων, που είναι οι θεσμοί του κράτους  κι οι πολιτικοί.

Το έργο ως πλοκή θα επιτύχει να ξεφύγει από τα σύνορα της Χιλής, κι αποκτά οικουμενική αξία, τη στιγμή που μπορεί να γίνει  εύστοχα ο παραλληλισμός με  καταστάσεις που τις βλέπουμε σχεδόν πανομοιότυπες σε μια σειρά χωρών, ανάμεσα τους και στην Ελλάδα. Δεν είμαστε εκτός τόπου και χρόνου αν συνδέσουμε την έλλειψη παιδείας και την κοινωνική απομόνωση, με τις βίαιες ακραίες πράξεις που τις βιώνουμε στην Ελλάδα σε καθημερινή βάση.

Η Παουλίνα Γκαρσία( θα την δούμε σύντομα στο «Gloria») και η Βαλεντίνα Μοχρ για πάνω από ένα χρόνο ερμήνευαν τους δύο πολύπλοκους ρόλους σε θεατρική σκηνή του Σαντιάγο. Το μόνο που έκαναν εδώ, ήταν να μεταφέρουν αψεγάδιαστα το θεατρικό κείμενο του Πάμπλο Παρέδες στη μεγάλη οθόνη. Από την αρχή μέχρι το τέλος κράτησαν πάνω τους το έργο, σε ένα παιχνίδι για δύο που συγκινεί, προβληματίζει και καθηλώνει.

Ο πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης Μόισις Σεπουλβέντα   επέλεξε να διατηρήσει  την κάμερα σταθερή πάνω στα πρόσωπα, που κινούνταν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου μέσα στο σπίτι. Ακολούθησε αργούς κινηματογραφικούς ρυθμούς με παύσεις και σιωπές, αλλά και με ανατροπές, μέχρι την τελική συγκλονιστική κορύφωση.

Το «Las Analfabetas » προβλήθηκε στην 28^η Εβδομάδα Κριτικής του Φεστιβάλ Βενετίας 2013