Η Μοναχική Σύζυγος(Ρετρό του 1964)

Δραματική, 117΄, Ινδία 1964, Πρωτότυπος Τίτλος : Charulata, Γλώσσα: Ινδικά

Του Σατιαζίτ Ρέι

Με τους Μαντχαμπί Μουκερτζί, Σαϊλέν Μουκερτζί, Σουμίτρα Τσατερτζί

Ινδία, στα τέλη 19ου αιώνα. Η νεαρή Τσαρουλάτα, μοναχική σύζυγος του εργασιομανή Μπουπάτι, ενός φιλελεύθερου εκδότη εφημερίδας, νιώθει αφόρητη μοναξιά. Η ανάγκη της για ουσιαστική ανθρώπινη επαφή σε συνδυασμό με το πάθος της για την λογοτεχνία, θα την οδηγήσει σε μαθήματα συγγραφής με δάσκαλο τον Αμάλ, ξάδελφο του Μπουπάτι. Σύντομα η Τσαρουλάτα θα νιώσει ότι την ενώνουν πολλά περισσότερα πράγματα, πέρα από τη λατρεία για τις λέξεις, με τον Αμάλ. Το ερωτικό πάθος δεν θα αργήσει να εκδηλωθεί… 

Μπορεί ένα ασπρόμαυρο, ινδικό φιλμ γυρισμένο πριν από μισό αιώνα, να συγκινήσει ένα «ξένο» κοινό όπως το ελληνικό, τη σημερινή εποχή; Από τη στιγμή που μιλάμε για ένα έργο του Σατιαζίτ Ρέι, εύκολα. Πολύ εύκολα. Ο Ράι, αυτός ο σπάνιος δημιουργός, που σόκαρε τη Δύση στα μέσα της δεκαετίας του 1950 με την πρώτη του ταινία «Πάθερ Παντσάλι», συστήνοντας ένα άλλο, νατουραλιστικό στις βασικές γραμμές του αλλά απέραντα ποιητικό και συγκινητικό σινεμά, ανέλαβε να εκμοντερνίσει τη λογοτεχνία της χώρας του.

Με τη φημισμένη τριλογία του «Άπου», βασίζεται στις διδαχές του ιταλικού νεορεαλισμού, φωτίζοντας σκληρές καταστάσεις της ινδικής κοινωνίας. Είναι όμως το ταξίδι του με την «Μοναχική γυναίκα», που θα τον οδηγήσει σε ακόμη πιο τολμηρά και ριψοκίνδυνα μονοπάτια. Η θέση της γυναίκας στην ινδική (κι όχι μόνο) κοινωνία, η τάση της για καλλιτεχνική έκφραση και η ανάγκη της κυρίως για να αγαπήσει και να αγαπηθεί, είναι θέματα ταμπού ακόμη και σήμερα σε κάποιες περιοχές. Βασιζόμενος στη νουβέλα “Nastanirh” (The Broken Nest) του τιμημένου με νόμπελ λογοτεχνίας Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ (1861- 1941), εμβληματικού προσώπου της ινδικής Μπενγκάλι, ο Ράι αφηγείται μια στιλάτη, τρυφερή και απλή ιστορία.

Μέσα από τα μάτια της ηρωίδας του, φιλμάρει τις δύο αντίρροπες δυνάμεις στην υπό βρετανική κυριαρχία χώρα του. Παρακολουθεί την άρχουσα τάξη (ο κύκλος του Μπουπάτι είναι μια παρέα από μορφωμένους, επιχειρηματίες και διανοούμενους) να αντιγράφει αποικιοκρατικές συνήθειες και… χιούμορ, βάζοντας μέχρι και στοίχημα για το ποιοι θα επικρατήσουν στις επόμενες βρετανικές εκλογές. Μάλιστα  φανερώνουν τις προτιμήσεις τους στο κόμμα των φιλελευθέρων αντί των τόρις, γλεντώντας με τα κατάλληλα τραγούδια και χορούς τη νίκη των… βρετανών φιλελευθέρων! Αντίθετα με τους μαζικούς αντρικούς στρουθοκαμηλισμούς, η ηρωίδα, παλεύει μόνη απέναντι στα πάντα. Στα αισθήματα της, τη λαχτάρα της για μάθηση και γραφή, την ανάγκη να δει τον κόσμο όπως πραγματικά είναι, τον αβάσταχτο βικτοριανό ηθικό κώδικα που καθορίζει στάσεις και συμπεριφορές. Σε ένα τέτοιο κοινωνικό και οικογενειακό πλαίσιο δεν χωρούν πολλές διέξοδοι κινδύνου. Ο Ράι τονίζει την αδυναμία των ηρώων του για μια δυναμική έξοδο από όσα τους κρατούν αλυσοδεμένους σε ένα γάμο που δεν σημαίνει τίποτα για κανένα από τους δύο.

Η κριτική του όμως ποτέ δεν γίνεται αυστηρή ή άδικη. Το αποκορύφωμα της μεγαλοσύνης του, παρουσιάζεται στο ιδιοφυές και πέρα από κάθε σύμβαση φινάλε, όπου η γνώση της αλήθειας μετατρέπεται σε πυξίδα πλοήγησης (και ελπίδας;) για μια νέα, αχαρτογράφητη πορεία όπου δεν υπάρχει τίποτα προσποιητό ή ψεύτικο. Κάποιοι κριτικοί της εποχής είδαν στο διφορούμενο τέλος μια παθητική πράξη που θυμίζει συμβιβασμό αν και ο ίδιος ο Ράι μιλώντας μερικά χρόνια αργότερα για το φινάλε, χαρακτήρισε τη μοίρα των ηρώων του ως μια «σοφή, ώριμη απόφαση για ένα καλύτερο μέλλον». Η ταινία απέσπασε Αργυρή Άρκτο σκηνοθεσίας στο φεστιβάλ Βερολίνου το 1965. Η ψηφιακή ανανεωμένη κόπια που προβάλλεται η ταινία στις ελληνικές αίθουσες είναι ίδια με εκείνη που παρουσιάστηκε πέρυσι στο φεστιβάλ Κανών σε ένα αφιέρωμα για τον ινδό κινηματογραφιστή.

“Η Μοναχική Σύζυγος” από 3/7 στους κινηματογράφους σε διανομή Filmtrade