Πάβελ Παβλικόφσκι

Γράφει ο Ιάκωβος Γωγάκης

Οι Βρετανοί τον θεωρούν δικό τους  τέκνο και πώς να μην είναι, όταν ο Πάβελ Παβλικόφσκι –παιδί ακόμα- είχε μετακομίσει  οικογενειακώς τη δεκαετία του ’70 στο Ηνωμένο Βασίλειο ,προερχόμενος από τη Βαρσοβία. Η γιαγιά του ήταν ένα από τα χιλιάδες θύματα των Ναζί, αλλά ο Πάβελ το έμαθε την περίοδο της ενηλικίωσης του. Επισκέφτηκε  το Άουσβιτς οικειοθελώς, μόνο μία φορά. Ο πατέρας του ήταν γιατρός, η μητέρα του υπήρξε χορεύτρια του εθνικού Πολωνικού μπαλέτου κι ο ίδιος φοίτησε στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστήμιου της Οξφόρδης. Αργότερα, ξεκίνησε να εργάζεται ως ερασιτέχνης κινηματογραφιστής στο μεγάλο λονδρέζικο στούντιο του BBC, πλάι στους Στίβεν Φρίαρς -Κένεθ Μπράνα,  για να σκηνοθετήσει στα τέλη του ’80 και στις αρχές του ’90, μερικά  θαυμάσια ντοκιμαντέρ.

« Αγνοούσα βασικές αρχές του είδους, δεν είχα επίγνωση των διαχωριστικών γραμμών που οφείλει να βάζει ένας σκηνοθέτης μπροστά σε μια προσωπική ή κοινωνική κατάσταση», παραδέχθηκε πρόσφατα σε ένα  masterclass  ο 57 χρόνος αυτοδίδακτος δημιουργός. Η ώθηση,  δόθηκε από τις συμβουλές βετεράνων κινηματογραφιστών που τον συμβούλεψαν να αφήσει τη φαντασία του να καθοδηγήσει την κάμερα…και τους άκουσε,  φτάνοντας σήμερα με το έργο « Ida», να διεκδικεί το ευρωπαϊκό βραβείο Lux και να ελπίζει σε μια υποψηφιότητα στα Όσκαρ.

Η μετά-κομμουνιστική Ρωσία, βρέθηκε πολλάκις στο επίκεντρο του τηλεοπτικού του ενδιαφέροντος –εξαιτίας προφανώς της καταγωγής της συντρόφου του- όπως για παράδειγμα  ο  ύμνος στον αποθανόντα από καρκίνο συγγραφέα Μπένι Γεροφέγιεφ (Από τη Μόσχα στο Πιετούσκι), με μια ταυτόχρονη ποιητική, λυρική αλλά και σαρκαστική διάθεση για το πόσο γραφική είναι η ζωή στην σύγχρονη Μόσχα, των αλκοολικών προσώπων και της χαμένης τους ταυτότητας. Η συγκεκριμένη ταινία, βραβεύτηκε και  με Έμμυ.

  Ενώ επιθυμούσε διακαώς να εξερευνήσει άγνωστες πτυχές του ταξιδιού που έκανε ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι το 1862 στη Δυτική Ευρώπη, έπεσε πάνω σε  δισέγγονο του γνωστού συγγραφέα, τον Ντιμίτρι – μηχανοδηγό του τραμ της Αγίας Πετρούπολης-και τον έπεισε να ακολουθήσει την ίδια διαδρομή, δίνοντας σε κάθε χώρα, διαλέξεις για το διάσημο προπαππού του. Ο Ντιμίτρι είπε το ναι, αλλά ζήτησε από τον σκηνοθέτη χιλιάδες αγγλικές λίρες, έτσι ώστε, με αυτά τα χρήματα, να κάνει το όνειρο του πραγματικότητα. Το όνειρο, δεν ήταν άλλο, από το να αγοράσει μια Μερσεντές. Στο άκουσμα αυτό, ο Παβλικόφσκι ξαφνιάστηκε, συμφώνησε κι ακολουθώντας τον νεαρό,   δημιούργησε το φιλμ, τα  « Βήματα του Ντοστογιέφσκι», ένα έργο που συνδυάζει πραγματικά γεγονότα αλλά και μυθοπλαστικά, δείχνοντας το μεγαλείο του Φιοντόρ και παράλληλα το κατάντημα του συγγενή του, δείχνοντας τη σκοτεινή πλευρά της   Ρωσίας του 1990.

Τα γνωστότερα ντοκιμαντέρ του, είναι η προσωπογραφία του Ρώσου εθνικιστή Ζιρινόφσκι ( Tripping with Zhirinovsky) το 1995 και τα « Σερβικά Έπη», 3 χρόνια πιο πριν. Το 45λέπτο έργο, « Σερβικά Έπη»,  λειτουργεί κι ως μάθημα ιστορίας.  Κατακεραυνώνει με πρωτοτυπία και ειρωνεία τις εθνικιστικές εξάρσεις, γυρισμένο τις μέρες κορύφωσης του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου, με κεντρική εικόνα, την πολιορκία του Σαράγεβο.

Το κινηματογραφικό στιλ του Παβλικόφσκι και η χρήση της κάμερας -στα συγκεκριμένα ντοκιμαντέρ αλλά και σε μερικές από τις μετέπειτα μεγάλου μήκους του ταινίες-  κινούνται πιο κοντά στο σινεμά των Γάλλων Ρομπέρ Μπρεσόν και Φρανσουά Τρυφώ,  παρά στην οπτική ποίηση του εθνικού σινεμά, απ’ όπου ο ίδιος κατάγεται. Πρόσφατα, ο Παβλικόφσκι αποκάλυψε, ότι τα έργα του -άγνωστου- Πολωνού ντοκιμαντερίστα Μπογκταν Ντιόρσκι λειτούργησαν ως έμπνευση, στα πρώτα του βήματα. Οι θεματικές του-ακόμα και στις ταινίες που αφορούν άλλες χώρες- είναι σαφώς επηρεασμένες από το πολιτικό background της Πολωνίας. Βέβαια, αποφεύγει τα λάθη των κινηματογραφιστών της Σχολής του Λότζ και δίνει έμφαση στα ανθρώπινα δράματα( κυρίως των γυναικείων χαρακτήρων), ως αποτέλεσμα  του κοινωνικού γίγνεσθαι, δεχόμενος,την αυτοκριτική άποψη του αγαπημένου του  Αντρέι Βάιντα, που είπε κάποτε, πως η αποτυχία του Πολωνικού σινεμά να δημιουργήσει μια σχολή που θα έμενε για χρόνια στην ιστορία,  οφείλεται στην δημιουργία μόνο ηρώων του πολέμου.

Στο « Τελευταίο Καταφύγιο» του 2000, ο Παβλικόφσκι στο πρόσωπο της Τάνια-μιας ανύπαντρης μητέρας από τη Ρωσία, η οποία ταξιδεύει στο Λονδίνο για να συναντήσει τον αρραβωνιαστικό της – ενσωματώνει και αυτοβιογραφικές αναφορές, όταν η οικογένεια του ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Μ. Βρετανία. Το φιλμ συνδυάζει όλα τα άνωθεν στοιχεία που έχουμε αναφέρει, με την πολιτική απαισιοδοξία του ρεαλιστικού σινεμά του Κεν Λόουτς, για την περιθωριοποίηση της εργατικής τάξης και την έλλειψη αλληλεγγύης των νεοφιλελεύθερων κοινωνιών.

Ο Παβλικόφσκι 13 χρόνια μετά, πλάθει ένα ακόμα -εν μέρει- αυτοβιογραφικό δράμα, στη μητρική του γλώσσα, το « Ida», για την οδύσσεια μιας δόκιμης μοναχής, χρονικά κοντά στο 1960, στο δρόμο για να ανακαλύψει τα ίχνη των Εβραίων γονέων της, θύματα και αυτοί όπως και η γιαγιά του Πάβελ, της χιτλερικής θηριωδίας.

Η συνάντηση με τη θεία της, θα φανερώσει όχι μόνο την αλήθεια και τις μεταξύ τους διαφορές αλλά κι έναν άγνωστο για αυτήν κόσμο, μελαγχολικό, εθνικά καταρρακωμένο, ουσιαστικά κατεστραμμένο από το φασισμό. Μια ταινία που υμνεί τον ανθρωπισμό, με μια  άψογη εικαστική απεικόνιση, σε μαυρόασπρο φόντο, μακράν η σημαντικότερη στιγμή της κινηματογραφικής διαδρομής του Πάβελ Παβλικόφσκι.

 « Η ρωσικής καταγωγής σύζυγος του Πάβελ Παβλικόφσκι -με την οποία απέκτησε 2 παιδιά-απεβίωσε το 2006. Από τότε ο ίδιος ζει στο Παρίσι. Το επόμενο έργο του- μετά το τραγικό συμβάν- ήταν το θρίλερ μυστηρίου « Η Γυναίκα του Πέμπτου», το 2011, με τον Ίθαν Χόκ και την Κριστίν Σκοτ Τόμας. Γύρισε 5 ταινίες μεγάλου μήκους, μεταξύ αυτών το « Καλοκαίρι του Έρωτά μου», κερδίζοντας και βραβείο BAFTA».

To ” Ida” από 30/10 στους κινηματογράφους