Κεν Λόουτς

Επιμέλεια αφιερώματος:  Ελίνα Τραϊφόρου

Ξεκινώντας ένα αφιέρωμα για τον Κεν Λόουτς, δεν μπορείς παρά να αναφέρεις το γεγονός,  πως  -μαζί με τον Μάιλ Λι- αποτελεί την μεγαλύτερη  ζωντανή παρακαταθήκη του βρετανικού σινεμά με εκατοντάδες βραβεία στο ενεργητικό του. Μάλιστα,  το “Κες”  ψηφίστηκε από το BFI ως η έβδομη σημαντικότερη βρετανική ταινία του 20ου αιώνα. Δεν είναι τυχαίο,  ότι μέχρι  και ο Κριστοφ Κισλόφσκι είχε δηλώσει, πως το “Κες” είναι από τις αγαπημένες του ταινίες όλων των εποχών.

Ο Κεν Λόουτς γεννήθηκε το 1936 στο Γουόρικσαρ και σπούδασε Νομική στην Οξφόρδη. Παράλληλα,  εκείνη την περίοδο ασχολήθηκε με την υποκριτική και το θέατρο. Ίσως λόγω και της τριβής του με το θέατρο,   συμβουλεύει -ακόμα και τώρα- επίδοξους σκηνοθέτες να ξεκινήσουν την καριέρα τους παρόμοια,  ισχυριζόμενος οτι “μπορείς να μάθεις να δουλεύεις με τους ηθοποιούς μόνο όταν δεν κρύβεσαι πίσω από την κάμερα”.

Στη συνέχεια ασχολήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα με τηλεοπτικές παραγωγές και συνεργάστηκε εκτενώς με τον Τόνι Γκάρνετ  προσπαθώντας από τότε ακόμη να μιλήσει για τα προβλήματα της εργατικής τάξης στη Βρετανία. Χαρακτηριστική ταινία από την περίοδο αυτή είναι  το “Cathy Come Home” (1966) όπου ο σκηνοθέτης μιλάει ανοιχτά για τους άστεγους, την ανεργία και τις εκτρώσεις.

Εκτός από τον Γκάρνετ συνεργάζεται και με αρκετά άλλα άτομα ανάμεσα στα οποία είναι ο Τζιμ Άλεν στο σενάριο, η Ρεμπέκα Ο Μπράιαν στην παραγωγή  και στην πιο πρόσφατη περίοδο, με τον Πολ Λάβερτι στο σενάριο .

Ο ίδιος αναφέρει: “Το να εκτιμάς τους ανθρώπους είναι η λέξη κλειδί… Δουλεύω με εκπληκτικά άτομα και αν έβγαζες έναν έξω από το κάδρο δεν θα γινόταν (η ταινία)… Ήμουν τυχερός… και οι γύρω μου, με εμπιστεύτηκαν κι εγώ προσπάθησα εξίσου το ίδιο. Κι έπειτα αναπτύσσεις μια κοινή συμπεριφορά,  όπου δεν χρειάζεται να επαναλαμβάνεις τα βασικά ξανά και ξανά γιατί πλέον υπάρχει μια κατανόηση μεταξύ σας”.

 Το 1971 σκοτώνεται σε τροχαίο ο 5χρονος γιος του, με αποτέλεσμα να αποσυρθεί για ένα χρονικό διάστημα από το σινεμά.

 «Χάσαμε ένα παιδί και τότε όλη η προσωπική σου… όλα όσα έχεις,  συγκεντρώνονται σε αυτή την απώλεια. Δεν έχεις συναισθηματικό χώρο,  ή δύναμη να κάνεις τίποτα,  παρά μόνο να θρηνήσεις, και είναι μια μακρά διαδικασία».

Όταν επιστρέφει και πάλι στην τηλεόραση, πολλές από τις παραγωγές του θα μείνουν στο ράφι και θα λογοκριθούν. Γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 80,  σκέφτηκε να παρατήσει τελείως την κινηματογραφική του καριέρα και να ασχοληθεί με τη δικηγορία. Aλλά το 1990 με το “Hidden Agenda” κερδίζει το Μεγάλο Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής των Καννών. Θα ακολουθήσουν και άλλα βραβεία ανάμεσα στα οποία και ο Χρυσός Φοίνικας για το “Γη και Ελευθερία”,  για να εκτιναχθεί η δημοφιλία του Λόουτς,  στα ύψη μέχρι και σήμερα, κερδίζοντας το 2016 τον δεύτερο Χρυσό Φοίνικα της καριέρας του( το 2016), με το κοινωνικό δράμα “ Εγώ ο Ντάνιελ Μπλέικ”.

Όμως,  ποια είναι τα χαρακτηριστικά της κινηματογραφίας του,  που σφραγίζουν το ιδιαίτερο στιλ του;

Καταρχήν η θεματολογία του.

Από το “Cathy Come Home” μέχρι το “Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ”, ο Λόουτς καταπιάνεται με τις ζωές των ανθρώπων της εργατικής τάξης, τη φτώχεια, την φθορά του κράτους, την  κοινωνική πρόνοια, μέσα από τα μάτια του κοινωνικού ρεαλισμού. Ξεκινώντας από τη Θάτσερ και τον Ρίγκαν,  για να καταλήξει να ασκήσει κριτική στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο,  όπου η ανάπτυξη συμβαδίζει τις περισσότερες φορές με το απάνθρωπο. Με τους πρωταγωνιστές του να παλεύουν ενάντια σε ένα γιγαντιαίο αδηφάγο σύστημα μέσα σε εργατικές ενώσεις, απεργίες, και μικροεπαναστάσεις της καθημερινότητας. Ο Λόουτς στέκεται με σεβασμό μπροστά στον γολγοθά των αδύναμων- που προκαλείται κυρίως από οικονομικούς παράγοντες-  με αποτέλεσμα την κονιορτοποίηση των ονείρων για μια καλύτερη ζωή. Τα θρύψαλα όμως λάμπουν και ο Κεν Λόουτς πιστεύει στο μεγαλείο του μικρού ανθρώπου. Αρκεί να συνεχίσει να αντιστέκεται.

Το ύφος των ταινιών του,  μπορεί να χαρακτηριστεί  και ως ένα σινεμά της “συμπονετικής παρατήρησης”,  από τη στιγμή που ο σκηνοθέτης παίρνει καθαρά θέση υπέρ των αδύναμων με τη μορφή των πρωταγωνιστών του.

Ένα μέρος της (κινηματογραφικής του) δύναμης -για να “ταράξει τα νερά”- προέρχεται από πλάνα … αποστασιοποιημένης παρατήρησης, πολλά από αυτά όμως,  στηρίζονται πάνω στoν μηχανισμό του μελοδράματος : αδύνατες επιλογές, εσφαλμένες κρίσεις, συμπτώσεις, μια αίσθηση προοπτικής μέσα από τη σχέση αίτιου-αιτιατού. Ο κόσμος του Λόουτς είναι ένας κόσμος αντιθετικών πόλων και τάσσεται καθαρά υπερ της ομάδας των αθώων, των θυμάτων και της καταπίεσης.

Το είδος μάλιστα του μελοδράματος της φιλμογραφίας του χαρακτηρίζεται ως “μελόδραμα της διαμαρτυρίας” με βάση τους στόχους του,  οι οποίοι είναι, και να προκαλέσει αφύπνιση και να αμφισβητήσει τις καθιερωμένες αξίες και  να αποκαλύψει τις αδικίες, όπως επίσης  να πρωτοστατήσει στις μεταρρυθμίσεις, να πυροδοτήσει συζητήσεις… και κάποιες φορές να ενισχύσει με άμεσο τρόπο την επανάσταση”. Μπορεί δηλαδή η κάμερα του Λόουτς να κινηματογραφεί πιοαποστασιοποιημένα, αλλά ο τρόπος που εκτυλίσσεται η αφηγηματική δομή και η δράση των χαρακτήρων έχει σαφώς σκηνοθετικό υποκειμενισμό και ιδεολογική σήμανση.

Ο νατουραλισμός που αποπνέουν οι ταινίες του,  σχετίζεται με τον τρόπο που υλοποιεί το σενάριο. Η “μέθοδος Λόουτς” περιλαμβάνει τη λήψη γυρισμάτων κατά χρονολογική σειρά. Εκτός του οτι έτσι αποφεύγονται τυχόν ασυνέχειες στα πλάνα, και παρότι μια τέτοια επιλογή κοστίζει στο μπάτζετ, από την άλλη επιτρέπει στους ερμηνευτές να εκφράσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια και αυθεντικότητα τη ροή της ψυχολογίας του χαρακτήρα τους.

Επιπρόσθετα, ο Λόουτς πάντα αποκρύπτει στοιχεία της ιστορίας του σεναρίου από τους ηθοποιούς,  για να τα αποκαλύψει μόνο τη μέρα των γυρισμάτων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να καταφέρνει την ώρα της λήψης να αποτυπώσει πιο έντονα και ρεαλιστικά τις στιγμές της κορύφωσης της αφηγηματικής δραματουργίας του έργου.

“Δημιουργήσαμε μια μέθοδο όπου δεν δίνουμε όλο το σενάριο από την αρχή. Το πιο σημαντικό πράγμα για τον ερμηνευτή είναι οτι ξέρει τα πάντα για το παρελθόν του χαρακτήρα του, οπότε δεν τον εκπλήσσεις με κάτι από το παρελθόν γιατί δεν έχει κάποια χρησιμότητα. Αλλά για κάτι που δεν έχουν τον έλεγχο στο μέλλον, τότε αν υπάρχει έκπληξη … πρέπει να κινηματογραφήσεις το σοκ. Γιατί ακόμα και ο πιο ταλαντούχος ηθοποιός δύσκολα σοκάρεται δύο φορές.”

Πέραν της κινηματογραφικής γλώσσας ο Κεν Λοους είναι βαθιά αριστερός και πολιτικοποιημένος και με την προσωπική του δράση στα κοινά (Respect, Left Unity). Πρόσφατα εξέφρασε τη συμπάθειά του για τον Τζέρεμι Κόρμπιν έπειτα από μια περίοδο κριτικής στάσης απέναντι στο κόμμα των Εργατικών,  επί εποχής Τονι Μπλερ.

Το 2014 δήλωσε οτι αποσύρεται από τον κινηματόγραφο, κάτι όμως που πήρε πίσω συνεχίζοντας ακόμα και τώρα με σταθερό ρυθμό να παράγει ταινίες στα 83 του πλέον χρόνια. Ο ίδιος ισχυρίζεται οτι με το που ξυπνάει νιώθει σαν να είναι 5 χρόνια μεγαλύτερος και μόλις πίνει καφέ ο χρόνος γυρίζει ένα χρόνο πίσω. Ελπίζουμε να συνεχίζει να πίνει τον καφέ του. Ο Κισλόφσκι πάντως δήλωσε πως ευχαρίστως θα του τον έφτιαχνε. Και δικαίως.

Η Κριτική μας για την νέα του ταινία ” Δυστυχώς Απουσιάζατε” από 7/11 στους κινηματογράφους