Joker

Κριτική Ιάκωβος Γωγάκης

Ούτε ο Μπομπ Κέιν μα ούτε και ο Μπιλ Φίνγκερ θα μπορούσαν να φανταστούν -εκεί στα τέλη του ‘30- πως 80 χρόνια μετά από την πρώτη έκδοση του Μπάτμαν, τα πλήθη θα εξακολουθούσαν να ψάχνουν την εκδίκηση αλλά και τη δική τους λύτρωση μέσα από το κόμικ που άλλαξε ριζικά την αισθητική του είδους, χαρίζοντας παράλληλα και στο Χόλιγουντ ευκαιρίες πειραματισμού αλλά και μέγιστης κερδοφορίας. Από τον “Μπάτμαν” ξεπηδάει η σαγηνευτική φιγούρα του ιδιόρρυθμου “ κακού” , του Joker και στα χέρια του -χωρίς ιδιαίτερες περγαμηνές-Αμερικανού σκηνοθέτη Τόντ Φίλιπς( The Hangover) ο Joker φτιάχνεται από το 0 και καθοδηγείται μέχρι την τελειότητα.
Πρόκειται για έργο κορυφαίο. Βαθιά πολιτικό, ακραία ταξικό και εξόχως αποκαλυπτικό για τα δεινά των ψυχικά νοσούντων. Η δεξιά του Ρήγκαν συναντά συνειρμικά τη σημερινή του Τραμπ . Ο σκηνοθέτης κεντάει με προσοχή την κάθε σεκάνς. Δεν αφήνει τίποτα στην τύχη. Ένα έργο άρτιο σε όλα τα βασικά αλλά και σε όλα τα επιμέρους επίπεδα ( φανερά και σκοτεινά), έχοντας ως προμετωπίδα του,  την μεθοδική σεναριακή δομή του.

Ο Χοακίν Φίνιξ χορεύει στον αέρα  πλάι στο εκρηκτικό μείγμα που του έφτιαξε ο Τοντ Φίλιπς. Διασώζονται και οι δύο.

Το “Joker” συναγωνίζεται επάξια ταινίες όπως “ Η Σιωπή των Αμνών” και “Seven”…ίσως και να τις ξεπερνάει.

Πίσω από το προβαλλόμενο κάδρο της εκδικητικής συμπεριφοράς του Άρθουρ Φλεκ ο Τοντ Φιλιπς αποκαλύπτει το ασφυκτικό πλαίσιο που “οφείλουν” να πορεύονται οι διαταραγμένες προσωπικότητες στις δυτικές κοινωνίες, προσωπικότητες περικυκλωμένες από παντός τύπου πρότυπα, ενώ η διαφορετικότητα ορίζεται ως στίγμα και στέλνεται στην πυρά. Σε κάποια στιγμή το λέει και ο ίδιος ο αφηγητής και πρωταγωνιστής μας, πόσο δύσκολο είναι για το περιβάλλον  να αποδεχτεί την ύπαρξη  της ψυχικής  νόσου.

Η μάσκα του κλόουν αλλά και το επάγγελμα του σταντ απ κομίντιαν είναι καμουφλάζ επιβίωσης,  για τον άπορο, για τον εσωστρεφή και καταπονημένο από τα ψυχοφάρμακα Άρθουρ. Για πόσο ακόμη θα προσποιείται οτι είναι ακριβώς όπως όλους  τους άλλους, κινούμενος μέσα στο αποδεκτό όριο; Ποια αφορμή θα τροφοδοτήσει την έκρηξη του και πως, ένα και μόνο πρόσωπο μπορεί να γίνει η πηγή έμπνευσης για τους ταλαίπωρους του κόσμου ετούτου;

Ο σκηνοθέτης πατάει γερά  πάνω στην παρακαταθήκη των πρώτων δημιουργιών του Μάρτιν Σκορσέζε(Ταξιτζής, Κακόφημοι Δρόμοι), τοποθετώντας την ιστορία του σε μια μεγαλούπολη των Η.Π.Α( στην φανταστική πόλη Γκόθαμ), στις απαρχές της νέας δεξιάς του Ρόναλντ Ρήγκαν(80s). Σε μια άλλη διάσταση , η ιστορία αγγίζει την σύγχρονη Αμερική του Τραμπ, για τις κοινωνικές-φυλετικές διακρίσεις, αλλά και για την παραμέληση των δομών ψυχικής υγείας.

Ο Άρθουρ δεν είναι ο τυπικός κλόουν. Το χιούμορ του είναι σχεδόν ανύπαρκτο και το γέλιο του είναι σπαστικό, απόρροια των νευρώσεων του. Συμπαθεί μονάχα έναν νάνο συνάδελφό του και  έχει ερωτική έλξη για μια Αφροαμερικανίδα ανύπαντρη μητέρα. Έχει  σχέση εξάρτησης με τη μητέρα του κι επισκέπτεται τακτικά μια κοινωνική λειτουργό σε ένα υποβαθμισμένο από το κράτος κέντρο ψυχικής φροντίδας. Παρακολουθεί μετά μανίας το τηλεοπτικό talk show του Μάρει Φράνκλιν ( Ρόμπερτ Ντε Νίρο) και ονειρεύεται ότι κάποια στιγμή θα είναι και ο ίδιος καλεσμένος του.

Τρία νεοφερμένα μπέιμπι μπούμερς των αγορών κι ένας πλούσιος υποψήφιος δήμαρχος, θα τον οδηγήσουν έξω από το πλαίσιο.

Τι κι αν θυμήθηκε  τον Σκορσέζε, τι κι αν έφτιαξε μια ατμόσφαιρα παρόμοια με τη “Φωλιά του Κούκου” του Φόρμαν(για το κοινωνικό στίγμα ), με το  “Biutiful”του Ινιαρίτου  (για το φαύλο κύκλο των ψυχώσεων   ) ο δημιουργός της ταινίας, δεν έβαλε την υπογραφή του απλά… την χάραξε με τεράστια γράμματα, προσδίδοντας στην ιστορία ρεαλιστικά χαρακτηριστικά, ξεφεύγοντας από τη σφαίρα του φανταστικού, όπως το είχε πράξει ο Κρίστοφερ Νόλαν στο “The Dark Knight”.

Ο Φίλιπς φέρνει στο προσκήνιο  το  μανιφέστο του Τσάπλιν για τους εργαζόμενους στο βιομηχανοποιημένο  ” νέο κόσμο”, όπως το αποτύπωσε στο αριστούργημα ” Μοντέρνοι Καιροί”  τη δεκαετία του ’30. Για τον Φίλιπς τίποτα δεν άλλαξε από τότε.

Η ταινία του Φίλιπς δεν παροτρύνει το κοινό προς την ένοπλη βία. Επισημαίνει το εξής. Όσο  η άρχουσα τάξη αδιαφορεί για τις κοιμώμενες μάζες, τόσο επίφοβο θα παραμένει , από μια  απρόβλεπτη σπίθα, να   ξυπνήσουν οι μάζες και να πάρουν εκδίκηση.

Μπορεί ο Ρήγκαν και ο Τραμπ να είχαν διαφορετική οικονομική φιλοσοφία,  όμως προέρχονταν  από το συντηρητικό στρατόπεδο και ψηφίστηκαν από πολίτες που ήθελαν να ζουν σε περιβάλλον με έντονη την εσωτερική ασφάλεια.Ο Τόντ Φίλιπς (με το έργο ” Joker”) υπενθυμίζει στους συμπατριώτες του, πως τα κρούσματα βίας και μαζικών δολοφονιών δεν περιορίζονται ούτε με περισσότερα ψυχιατρεία ( όπως θέλει ο Τραμπ), ούτε και με την απαγόρευση της οπλοκατοχής( όπως θέλουν οι Δημοκρατικοί), αλλά από συστήματα διαβίωσης ανθρωποκεντρικά, που δεν θα ευεργετούν μόνο τους προνομιούχους. Ο Φίλιπς δεν αφήνει στο απυρόβλητο ούτε το μιντιακό σύστημα, το οποίο -όπως πιστεύει- είναι εξίσου υπεύθυνο για τη γιγάντωση των κρουσμάτων βίας.

Ίσως το μοναδικό θολό σημείο της ταινίας , είναι ο τρόπος χειρισμού της σχέσης μητέρας-γιου. Και πάλι, το αρχέτυπο της “Μεγάλης Μητέρας”, όπως το όρισε ο Γιουνγκ είναι εμφανές και καταλυτικό στην εξέλιξη των ενεργειών του serial-killer.

Η  Ισλανδή συνθέτρια Hildur Guðnadóttir παράγει ήχους αρμονικούς που συμπορεύονται πλήρως   με την απόκοσμη ατμόσφαιρα της πόλης, με τα δαιμόνια του Άρθουρ και με την σταδιακή κλιμάκωση της ιστορίας. Παρεμβάλλεται εύστοχα η φωνή του Φρανκ Σινάτρα, του Μπάρτον Κάμμινγκς ( με το τραγούδι  laughing) , παρεμβάλλεται το χορωδιακό “Smile”.

Έχασε 25 κιλά και διείσδυσε πλήρως στα  καταθλιπτικά και εκδικητικά χαρακτηριστικά του τραυματισμένου ψυχή τε και σώματι κατά φαντασίαν γελωτοποιού και δολοφόνου. Ο λόγος για τον Χοακίν Φίνιξ… που τις προκλήσεις της αποζητά. Άλλωστε, έχει αποδεχθεί ουκ ολίγες φορές να ερμηνεύσει πρόσωπα που ισορροπούν πάνω στη λεπτή γραμμή  λογικής και  παράνοιας(Δεν ήσουν ποτέ εδώ, Inherent Vice) . Η αρτιότητα της ταινίας σε όλα της τα σημεία, αναγκάζει τον Φίνιξ να εντρυφήσει εμμονικά σε εκφράσεις, τεχνικές και συμπεριφορές, γνωρίζοντας πως θα μπορούσε να είναι ο ρόλος που θα καθορίσει -μια για πάντα- την ήδη εξαιρετικά επιτυχημένη καριέρα του. Ώπερ και εγένετο.

“Joker” από 3 Οκτωβρίου στους κινηματογράφους