Καπερναούμ

Κριτική Ιάκωβος Γωγάκης

Καπερναούμ. Μία από τις πιο εκκωφαντικές  ταινίες του περυσινού Φεστιβάλ Καννών. Επιβραβεύτηκε μεταξύ άλλων,  με το  ” Βραβείο της Επιτροπής”  και  με μια δίκαιη υποψηφιότητα στα Όσκαρ.

Είναι δημιούργημα της Λιβανέζας  Ναντίν Λαμπακί. Η Λαμπακί ήταν 16  χρονών όταν έλαβε τέλος ο εμφύλιος πόλεμος  (το 1990)  και θεωρείται η μοναδική γνωστή   σκηνοθέτις του Λιβάνου, η οποία διδάχθηκε υποκριτική και σκηνοθεσία  σε πανεπιστήμιο της χώρας της , εν αντιθέσει με άλλους σκηνοθέτες,  που προτίμησαν τις Η.Π.Α και κυρίως τη Γαλλία.

Δημιούργησε δύο διεισδυτικές ταινίες  για τις πρωτόγνωρες αντιθέσεις του μικρού κράτους της Μεσογείου,  την ταινία “ Caramel” και  “ Όταν Θέλουν οι Γυναίκες”,  επικεντρωμένα σε ιστορίες, όπου οι   διακρίσεις φύλου ήταν στο επίκεντρο.

Η τρίτη της μεγάλου μήκους, έχει και την πιο άρτια παραγωγή.  Ο τίτλος ( Καπερναούμ)  δίνει την εντύπωση, πως στον  πυρήνα,  είναι η γνωστή πόλη του Ισραήλ. Αντιθέτως, η ιστορία λαμβάνει χώρα στο Λίβανο και το “ Καπερναούμ” έχει διπλό συμβολισμό. Από  τη μια συμβολίζει  την  ευλογημένη περιοχή Καπερναούμ, όπου ο Ιησούς έκανε θαύματα προσφέροντας ζωή, αλλά αφήνοντας απογοητευμένος  το χωριό, από τη συμπεριφορά των κατοίκων. Από την άλλη στα γαλλικά , ο τίτλος  μεταφράζεται κι ως “βαβέλ”, σε ελεύθερη μετάφραση χάος ή μπάχαλο.

Η Λαμπακί τοποθετεί στο προσκήνιο ένα οργισμένο αγόρι, που είναι  μέλος  μιας πολυμελούς οικογένειας.  Η αρχική σκηνή,  σε μια αίθουσα δικαστηρίου , μας δείχνει από την αρχή ,  τις δύο όχθες, με τον  νεαρό-  σε εν εξάλλω κατάσταση- να κατηγορεί τους γονείς του, και να ζητάει από το δικαστήριο να τους απαγορεύσει να κάνουν κι άλλα παιδιά.  Βέβαια, ο μικρός βρίσκεται για άλλο λόγο στο δικαστήριο, σχετίζεται όμως με την κραυγή απόγνωσής του. Το flashback που ακολουθεί, δεν ξεκαθαρίζει το τι συνέβη αλλά το μαθαίνουμε σταδιακά…δηλαδή το πραγματικό διακύβευμα.

Ο νεαρός, περικυκλωμένος από φαινόμενα που του διαταράσσουν τις ηθικές του αρχές αλλά και μονίμως θυμωμένος, αναζητά τη λύτρωση μέσω της δικαιοσύνης, όπου ο ίδιος κατηγορείται. Οξύμωρο! Πριν φτάσει στο δικαστήριο, θα γνωρίσει μια παράνομη μετανάστρια από την Αφρική, που κουβαλάει μαζί της και το  μικρό παιδί της.

Οι συνθήκες και οι συμπτώσεις, θα οδηγήσουν  τα αγνά συναισθήματα  του μικρό μας “ ήρωα ” για τη μετανάστρια,  να γίνουν για λίγο,  όμοια με των γονέων του.

Δεν θα αποκαλύψουμε περισσότερες λεπτομέρειες. Αξίζει να σταθούμε, στον γρήγορο ρυθμό( παρόμοιος με την ταινία “ Λευκός Θεός) και  στην ευρηματικότητα της Λαμπακί, να καθοδηγήσει εξαιρετικά,   ένα 12 χρόνο παιδί(Zain Al Rafeea) που δεν είχε προηγουμένως καμία επαφή με το σινεμά, ερμηνεύοντας με φυσικότητα,  ένα  ρόλο…εκρηκτικό.

Προμετωπίδα της Λιβανέζας δημιουργού, είναι οι εφιαλτικές συνθήκες διαβίωσης κι επιβίωσης στους καταυλισμούς προσφύγων της Βηρυτού, δηλαδή  στην πλουσιότερη πόλη του Λιβάνου, σε απόσταση μερικών χιλιομέτρων,  από την περίφημη κι ακριβή Hamra street. Το γεγονός οτι η ιστορία διαδραματίζεται εκεί που μένουν οι πρόσφυγες, έχει μεγάλη  αξία, γιατί είναι μια καθαρή κριτική στην πολιτική απάθεια της κυβέρνησης του Λιβάνου και των δυτικών κυβερνήσεων , προς το 1 εκατομμύριο  των προσφύγων, αφήνοντας τους να  ζουν σε παραγκουπόλεις, να περπατούν στα λασπόνερα, και να μην έχουν πόσιμο νερό.  Η Λαμπακι δεν τονίζει ιδιαίτερα την καταγωγή των βασικών ηρώων της,επενδύοντας στη γενικευμένη  έννοια της βαβέλ και του χάους που επικρατεί στη χώρα , ανεξαρτήτως καταγωγής. Αντιθέτως,  τονίζει  την ανευθυνότητα των γονέων, είτε αυτή έγκειται σε θρησκευτική προσήλωση( όπως οι γονείς του αγοριού) είτε σε επιπολαιότητα, να κάνουν παιδιά, χωρίς να έχουν τα εφόδια για  να τα στηρίξουν, ούτε στο ελάχιστο.

Το τέλος,   είναι γροθιά στο στομάχι. Κάποιοι,  ίσως το εντάξουν σε ένα πλαίσιο όπου υποβόσκει ο στοχευμένος μελοδραματισμός. Πιθανότατα να υποβόσκει.  Αποτελεί όμως  ένα ντοκουμέντο-μπορεί όχι απόλυτα ρεαλιστικό,  σίγουρα περισσότερο  ρεαλιστικό από τον “Κλέφτη Καταστημάτων”- το οποίο φανερώνει τις ανοιχτές πληγές,  στις κοινωνίες της Μέσης Ανατολής.

 Η Λαμπακί,  ίσως  έχει  ρομαντική άποψη για τη δικαιοσύνη και τους δικαστές, με τον αθώο τρόπο που αντιμετωπίζει την “τρίτη εξουσία”, μέσω του μικρού αγοριού.