03
ΜΑΡΤΙΟΥ
2024
screeneye.gr
No Comments 147 Views

Τζιμ Τζάρμους

1 sl

3

Γράφει η Ελίνα Τραϊφόρου

Ίσως να μην υπάρχει άλλος εν ζωή σκηνοθέτης που να ταυτίζεται τόσο πολύ με τον όρο «ανεξάρτητο αμερικάνικο σινεμά». Η όλη πορεία του Τζιμ Τζάρμους αναδεικνύει την  αυτονομία και ιδιαιτερότητα του, από τα τέλη της δεκαετίας του 70 μέχρι σήμερα, με μια σταθερότητα στον τρόπο προσέγγισης των ταινιών του και με ένα προσωπικό ύφος διανθισμένο με χιούμορ αλλά και ανθρωπιά, που τον ανάγει σε ξεχωριστό δημιουργό, όχι μόνο στην Αμερική αλλά και σε ολόκληρη την υφήλιο.Δεν έχει προσεγγίσει ποτέ το Χόλιγουντ γιατί όπως λέει «αφορά μόνο το στάτους, τα λεφτά και τη δύναμη. Αυτή είναι η Αγία Τριάδα του. Και γι αυτό δεν θα είναι και δεν θα γίνει ποτέ η θρησκεία μου».

Η τελευταία του ταινία  «Μόνο οι εραστές μένουν ζωντανοί» που θα ξεκινήσει να προβάλλεται στην Ελλάδα από 1η του μήνα βγάζει βόλτα αυτή τη φορά όχι κανονικούς ανθρώπους αλλά βρικόλακες. Κι ίσως μας κλείνει το μάτι σε ένα παιχνίδι όπου το περιθώριο, το ξένο, το διαφορετικό έχει μεταλλαχθεί σε κάτι πέρα απο το ανθρώπινο  όπως  ορίζεται μέσα σε στενά όρια.

only lovers

Βήμα-Βήμα μέχρι την κορυφή

Γεννημένος το 1953 στο Οχάιο «σχεδίαζε μεγαλώνοντας πως να φύγει» και έτσι σπούδασε στη Νέα Υόρκη στο πανεπιστήμιο Κολούμπια αγγλική φιλολογία με καθηγητές τον Ντέιβιντ Σαπίρο και Κένεθ Κόχ, μεγάλες φυσιογνωμίες της σχολής άβαντ γκαρντ ποιητών της Νέας Υόρκης. Το 1975 λίγο πριν τελειώσει τη σχολή, ταξίδεψε στο Παρίσι και ήρθε σε επαφή με τις ταινίες του Ιμαμούρα, του Όζου, του Μιζογκούτσι αλλά και Ευρωπαίων σκηνοθετών όπως Μπρεσόν και Ντράγιερ ενώ παρακολούθησε και μια ρετροσπεκτίβα του Σάμιουελ Φούλερ.

Επόμενο βήμα ήταν ο Τζάρμους να εγγραφεί με την επιστροφή του, στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης για να σπουδάσει κινηματογράφο και δούλεψε σαν βοηθός σκηνοθέτη του Νίκολας Ρέι αλλά και σαν βοηθός παραγωγής του Βιμ Βέντερς.

JARMUSCH-wendersΜε τον Βιμ Βέντερς

Το 1979 ο Τζάρμους με την υποτροφία που προοριζόταν για τα δίδακτρα, γύρισε τις «Διακοπές Διαρκείας»(Permanent Vacation), μια ταινία για τις δυόμισι μέρες ενός περιπλανώμενου άντρα που δεν έχει ούτε σπίτι, ούτε δουλειά. Η ταινία βρήκε ένα περιορισμένο κοινό στην Ευρώπη ενώ στην Αμερική κανείς δεν ασχολήθηκε καν με αυτή.

Όταν ο διευθυντής στην εκτέλεση παραγωγής των ταινιών του Βιμ Βέντερς, Chris Sievernich, είδε τις «Διακοπές Διαρκείας», και πιστεύοντας στις δυνατότητες του Τζάρμους του έδωσε 40 λεπτά ασπρόμαυρου φιλμ. Ο Τζάρμους με αυτό το φιλμ γύρισε την τότε μικρού μήκους ταινία του «Πέρα από τον Παράδεισο» το 1982 μέσα σε ένα σαββατοκύριακο. Κατόρθωσε να δημιουργήσει μια ταινία 30 λεπτών μέσα από φιλμ που διαρκούσε 40 λεπτά, καδράροντας την κάθε σκηνή με μονοπλάνα, αποφεύγοντας την κλασσική μέθοδο κινηματογράφησης των σκηνών, σε συνδυασμό με το στυλιστικό μαύρο να χωρίζει την κάθε σκηνή, δομή που θα γίνει σήμα κατατεθέν για τον σκηνοθέτη και στην μετέπειτα φιλμογραφία του.  Στην συνέχεια η ταινία επεκτάθηκε σε μεγάλου μήκους και έφτασε να κερδίσει την Χρυσή Κάμερα στις Κάννες και πρώτο βραβείο στο φεστιβάλ του Λοκάρνο.

permanent-vacation-poster 2

Οι φωτεινοί ήρωες του περιθωρίου

Ακολούθησε το έργο «Στην παγίδα του νόμου» (1986), επίσης ασπρόμαυρο, συνεχίζοντας την θεματολογία του «Πέρα από τον Παράδεισο».

«Η αίσθηση της Αμερικής που λαμβάνουμε από όλους δεν είναι αυτή που περιμένουμε. Είναι ταινία για τους ανθρώπους του περιθωρίου» δηλώνει εμφαντικά ο Τζιμ Τζάρμους.  Ο συνεργάτης του και μουσικός Τομ Γουέιτς κάνει έναν ενδιαφέρον συσχετισμό του ίδιου του Τζάρμους με τους χαρακτήρες των ταινιών του.

«Όταν στα 15 του χρόνια άρχισαν να γκριζάρουν τα μαλλιά του, ο Τζάρμους φάνταζε σαν μετανάστης σε έναν έφηβο κόσμο. Πάντα ήταν ένας μετανάστης, ένας αγαθός, γοητευμένος ξένος από τότε. Και όλες του οι ταινίες αναφέρονται σε αυτό το θέμα».

Μπορούμε παρακολουθώντας όλη την φιλμογραφία του Τζάρμους να εντοπίσουμε επίσης έντονο το στοιχείο της πολυπολιτισμικότητας.  Στο «Πέρα από τον παράδεισο» ο Γουίλι συναντά την ξαδέρφη του από την Ουγγαρία ενώ στο «Στην παγίδα του νόμου» ο Ρομπέρτο μιλάει με σπασμένα Αγγλικά. Συνάντηση διαφορετικής κουλτούρας παρουσιάζεται και στον «Νεκρό» (1995) με τον Γουίλιαμ Μπλέικ να έρχεται σε επαφή με έναν ινδιάνο αλλά και στο «Ghost dog: Ο τρόπος των Σαμουράι» (1999). Καλύτερος φίλος του Ghost Dog (ενός πληρωμένου δολοφόνου που ακολουθεί τους κώδικες των Σαμουράι) είναι ένας Γάλλος που έχει ένα παγωτατζίδικο. Δεν μιλάνε την ίδια γλώσσα αλλά καταλαβαίνει ο ένας τον άλλον.

Η δράση σύρεται από τους χαρακτήρες

Οι ταινίες του Τζάρμους δεν έχουν τον χαρακτήρα μιας γραμμικής αφήγησης αλλά πλάθονται μέσα από σκηνές-επεισόδια. Το «Mystery Train» (1989), το «Μια νύχτα στον κόσμο» (1991), το «Καφές και τσιγάρα» (2003)  για παράδειγμα φέρνουν κοντά χαρακτήρες μέσα από κοινούς τόπους, άλλοτε ένα ξενοδοχείο, άλλοτε κούρσες ταξί ανα τον κόσμο, άλλοτε ένα τραπέζι με καφέδες και τσιγάρα. Στο «Τσακισμένα Λουλούδια» (2005) ένας άντρας λαμβάνει ένα γράμμα από μια παλιά ερωμένη οτι έχει κάνει μαζί του ένα γιο και συναντά παλιές ερωμένες και να διαλευκάνει το μυστήριο.  Διαφορετικά σπίτια, διαφορετικές αντιλήψεις πάνω στην οικογένεια και τον τρόπο ζωής γενικότερα θα ενωθούν και πάλι μέσα από αυτόν τον τρόπο σεναριακής δόμησης.

broken 2

Ο ίδιος αναφέρει «Αντί να βρω την ιστορία και να προσθέσω τις λεπτομέρειες , συλλέγω τις λεπτομέρειες και προσπαθώ να δομήσω μια ιστορία σαν παζλ. Έχω ένα θέμα, μια ατμόσφαιρα και τους χαρακτήρες αλλά όχι μια συγκεκριμένη πλοκή που διατρέχει την ταινία».

 Γι αυτό οι ταινίες του είναι ελλειπτικές στην αφήγηση και πολλές φορές ο θεατής παρακολουθεί μικρές στιγμές ζωής που από άλλους σκηνοθέτες ίσως να είχαν κοπεί προς χάρη μιας πλοκής όπου η δράση οδηγεί τους χαρακτήρες. Στις ταινίες όμως του Τζάρμους, οι χαρακτήρες οδηγούν την δράση.

 Αναφορικά με το «Μια νύχτα στον κόσμο» ο σκηνοθέτης λέει πως «αν σκεφτείς το γεγονός ότι κάποιος παίρνει ένα ταξί, είναι κάτι ασήμαντο στην καθημερινότητά μας. Σε μια ταινία όταν κάποιος παίρνει ένα ταξί, τον βλέπεις να μπαίνει και στο επόμενο πλάνο να βγαίνει. Έτσι κατά κάποιο τρόπο το περιεχόμενο αυτής της ταινίας αποτελείται από πράγματα που συνήθως δεν περιλαμβάνονται σε μια ταινία».

Το Τζαρμικό μουσικό  road-trip

Το ταξίδι είναι ένας άλλος κρίκος στην αλυσίδα των ταινιών του Τζάρμους. To φιλμ «Στην Παγίδα του νόμου» επικεντρώνει σε 3 άντρες που από την φυλακή ξεφεύγουν μαζί για να κάνουν μια καινούρια αρχή. Στον «Νεκρό» η περιπλάνηση παίρνει μεταφυσικές διαστάσεις ενώ στο «Τσακισμένα Λουλούδια» λειτουργεί σε υπαρξιακό και συναισθηματικό επίπεδο. Το «Στα όρια του ελέγχου» (2009) η κάμερα ακολουθεί την πορεία ενός επαγγελματία δολοφόνου που θα φτάσει στην Ισπανία. Στο «Μόνο οι εραστές μένουν ζωντανοί» δημιουργεί νυχτερινούς αιμοσταγείς περιπάτους ενώ στο «Μια νύχτα στον κόσμο» ο δρόμος απλώνεται μέσα από τις διαδρομές στα ταξί.

dead man

Σημαντικό ρόλο στις ταινίες του επίσης έχει ο ηθοποιός και η μουσική. Συνεργάστηκε με μεγάλα ονόματα, όπως ο Τζόνι Ντεπ, ο Φόρεστ Γουιτακερ, ο Μπιλ Μάρει κ.α. έχοντας πολλές φορές στο μυαλό του τους ίδιους τους ηθοποιούς όταν έγραφε το σενάριο.

Όσο για την μουσική στις αρχές τις δεκαετίας του 80 στη Νέα Υόρκη ο Τζάρμους έπαιζε πλήκτρα για μια No Wave μπάντα με όνομα «The Del-Byzanteens». «Η αισθητική της μουσικής σκηνής αυτής μου έδωσε το θάρρος να ασχοληθώ με τις ταινίες. Δεν βασιζόταν στην δεξιοτεχνία αλλά στην έκφραση.» Η μουσική γι αυτόν δεν είναι απλά μια ακουστική επικάλυψη.

me neil youngΜε τον Νιλ Γιανγκ

Στη συνεργασία του με τον Νιλ Γιάνγκ στον «Νεκρό» ο μουσικός είπε πως «η ταινία είναι ο ρυθμός και θα προσθέσω μουσική πάνω του», κάτι που δηλώνει οτι ο ρυθμός στην ιστορία και το ύφος της μουσικής έπρεπε να δένουν αρμονικά. Αλλά ο Τζάρμους πηγαίνει ακόμα παραπέρα, χρησιμοποιεί μουσικούς ως ηθοποιούς σε πολλές ταινίες του: ο Τζο Στράμερ, ο Τομ Γουέιτς, ο Τζον Λιούρι, ο Ίγκι Ποπ. Και όλοι αυτοί οι μουσικοί είχαν κάτι κοινό. Είχαν σταθεί ενάντια στην πίεση της εμπορικότητας από την ποπ κουλτούρα όπως ο ίδιος ο Τζάρμους στάθηκε ενάντια στην πίεση του εμπορικού της κινηματογραφικής βιομηχανίας.

Ο Τζιμ Τζάρμους έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα όλων των ταινιών του. Κάτι που δεν έχει καταφέρει σε τέτοιο βαθμό ούτε ο Τζον Σέιλς ούτε ο ο Τζον Κασσαβέτης.

Η τελευταία ταινία του Τζάρμους «Μόνο οι εραστές μένουν ζωντανοί» (2013) βγάζει βόλτα αυτή τη φορά όχι κανονικούς ανθρώπους αλλά βρικόλακες. Κι ίσως μας κλείνει το μάτι σε ένα παιχνίδι όπου το περιθώριο, το ξένο, το διαφορετικό έχει μεταλλαχθεί στο πέραν του ανθρώπινου, με τα στενά όρια.

About the author:
Has 67 Articles

H Ελίνα Τραϊφόρου σπούδασε κινηματογράφο στο Reading της Αγγλίας και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές πάνω στο σενάριο και τη σκηνοθεσία στο Sheffield. Δίδαξε θεωρία κινηματογράφου στο Ash in Art και έχει γυρίσει ταινίες μικρού και μεσαίου μήκους, κυρίως ντοκιμαντέρ. Έχει εντρυφήσει στο πολωνικό σινεμά και ιδιαίτερα στη φιλμογραφία του Κριστόφ Κισλόφσκι. Έχει εκδώσει επίσης διάφορες ποιητικές συλλογές.

RELATED ARTICLES

Επικοινωνία
Γενικό e-mail επικοινωνίας screeneyefilm@gmail.com Για αποστολή δελτίων τύπου κινηματογραφικών εκδηλώσεων cine-events@screeneye.net
Εγγραφείτε στο Newsletter μας
Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας για να μαθένετε πρώτοι τα τελευταία νέα μας!

Back to Top