Η κριτική μας για το φαβορί του Φ. Καννών, το ρωσικό « Λεβιάθαν»

Ανταπόκριση Ιάκωβος Γωγάκης

Σύμπτωση ή απλώς το προμήνυμα για έναν μεγάλο θρίαμβο; 23 Μάιου 2013 ημέρα Πέμπτη, δύο μέρες πριν ρίξει αυλαία ο θεσμός,  όλα τα βλέμματα στις Κάννες ήταν στραμμένα στον Αμπτελαντίφ Κεσίς στην Αντέλ και στη Σειντού, για το φιλμ που είχε δημιουργήσει παροξυσμό, μόνο με τις ελάχιστες πληροφορίες που είχαν μέχρι τότε διαρρεύσει.

22 Μαΐου 2014 , επίσης 2 μέρες πριν μάθουμε που θα δοθεί ο φετινός Χρυσός Φοίνικας,  και οι εταιρείες στοιχημάτων δίνουν τα ρέστα τους για το ρωσικό «Λεβιάθαν» του Αντρέι Ζβιαγκίντσεφ.

Ότι κι αν αποφασίσουν οι απανταχού τζογαδόροι, η απόφαση ανήκει στην κριτική επιτροπή, που επιτρέψτε μου να αμφιβάλω εάν συμμερίζεται απόλυτα αυτό τον ενθουσιασμό. Οφείλουμε από την άλλη να παραδεχτούμε, πως αυτή η σκοτεινή και πεσιμιστική ταινία, ανήκει στις 2-3 φωτεινές στιγμές του διαγωνιστικού τμήματος, αλλά σίγουρα πίσω από το «2 Μέρες, Μια Νύχτα» των αδερφών Νταρντέν.

Το βασικό πρόσωπο του έργου είναι ο μεσήλικας Κολία διαζευγμένος, με ένα έφηβο αγόρι και με μια νέα σύντροφο στη ζωή του, την Λίλια, με το σπίτι τους να βρίσκεται στη μέση του πουθενά, κάπου στο Κεμέροβο της Βόρειας Ρωσίας. Ο Κολία έχει να αντιμετωπίσει σχεδόν καθημερινά την απροσάρμοστη εφηβεία του γιού του που αρνείται να αποδεχθεί τη νέα σύντροφο του πατέρα του. Την ίδια στιγμή ο κεντρικός ήρωας δέχεται το αφόρητο στρίμωγμα από τον δήμαρχο της περιοχής, που έχει βάλει στο μάτι, τη μικρή επιχείρηση ανταλλακτικών που ο πρωταγωνιστής μας διατηρεί, αλλά επί της ουσίας θέλει να του τα πάρει όλα, τη δουλειά, το σπίτι και τη γη.  Θα δούμε σε όλο της το μεγαλείο την κουτοπονηριά ενός δικτυωμένου -διαπλεκόμενου τοπικού άρχοντα, που προσπαθεί ανεπιτυχώς να τον εξαγοράσει, ο ήρωας μας αμύνεται με τη προστασία ενός φίλου του δικηγόρου, αλλά το πιο απεχθές απ’ όλα, είναι ένα διαολεμένο  σχέδιο πλήρους διάλυσης της οικογενειακής ζωής του, παγιδεύοντας τον, με θύτη και  θύμα, την ίδια τη γυναίκα του, τη Λίλια.

Ο  Ζβιαγκίντσεφ που δικαίως κατατάσσεται στους τοπ σκηνοθέτες του κόσμου( θυμόμαστε το ντεμπούτο του, την βραβευμένη με Χρυσό Λιοντάρι «Επιστροφή» του 2003, που διδάσκεται σε κινηματογραφικές σχολές του πλανήτη), τώρα με την πολυδάπανη και με μυθολογικές αναφορές τέταρτη μεγάλου  μήκους του, επιτίθεται και σαρκάζει , πιο ξεκάθαρα  από την «Επιστροφή» και από την « Εξορία» , την αγιάτρευτη σήψη των θεσμών (οικογενειακών, πολιτικών, θρησκευτικών), του σύγχρονου ρωσικού κράτους.

Το ροκ που παίζει, έχοντας απέναντι του πρωτίστως τη διαφθορά της άρχουσας τάξης(φωτογραφίζει ξεκάθαρα το χρονικό της σημείο έναρξης με  Γιέλτσιν-Πούτιν), είναι η ειδοποιός διαφορά, εδώ στο « Λεβιάθαν», με τις προηγούμενες του ταινίες, που είχαν στο κέντρο την οικογενειακή κρίση, αφήνοντας στους κριτικούς και στους θεατές να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα για το τι υπάρχει πίσω από αυτήν.

Ο ανθρωποφάγος δήμαρχος Βαντίμ, κι ο κολλητός του ιεροκήρυκας(πολιτειακή-θρησκευτική εξουσία), φοράνε τη μάσκα της ηθικής για να κάνουν μετά την πιο βρώμικη δουλειά. Βέβαια για να είμαστε ειλικρινείς δεν πέφτουμε από τα σύννεφα, είναι γνώριμες ιστορίες, και προβάλλονται από τον  Ζβιαγκίντσεφ με ένα τρόπο σαν να ανακαλύπτει το φεγγάρι.  Αυτό το ροκ θα γίνει βέβαια σκληρό στο τελευταίο μέρος που είναι και το πιο ισχυρό κομμάτι του έργου.

Η επιφύλαξη μας δεν είναι η κριτική αυτή κάθε αυτή που ασκεί (άλλωστε από τις Κάννες έχουν περάσει ισάξια ονόματα σκηνοθετών που έπραξαν το ίδιο για τις χώρες τους, όπως ο Τούρκος Τσειλαν ή ο Ρουμάνος Μουνγκίου, που το έκαναν και καλύτερα), αλλά πιστεύουμε ότι η καλοπροαίρετη ιδιοτροπία του Ζβιαγκίντσεφ να αλλάζει μέσα στο έργο διαρκώς το σκηνοθετικό ύφος(μια ζεστό ντους, μια κρύο), να ξεκινάει δηλαδή το φιλμ ως κοινωνικό δράμα, να χαλαρώνει υπερβολικά και να φτάνει στο σημείο της  πονηρής φάρσας, για  να επέλθουν στο φινάλε απανωτές ανατροπές που παραπέμπουν σε θρίλερ, δεν λειτούργησε αποθεωτικά για το φιλμ, παρότι είχε πραγματικά όλες τις προϋποθέσεις.

Τα άψογα καδραρισμένα του πλάνα δεν αμφισβητούνται, η εμμονή του με τα στοιχεία της φύσης -όπως τα είδαμε στο τελευταίο βουβό δίλεπτο- ήταν αναμενόμενα, θα προτιμούσαμε να μην είχε το έργο σκαμπανεβάσματα, αλλά έναν σταθερό και κλιμακούμενο ρυθμό, όπως για παράδειγμα στην πρόσφατη ταινία του « Έλενα» , κι αν αυτό συνέβαινε, με το φινάλε που μας επιφύλασσε,  θα μιλάγαμε για μια εξαιρετική στιγμή της διοργάνωσης.