To Masterclass στην Αθήνα του σπουδαίου Παλαιστίνιου σκηνοθέτη Ιλία Σουλειμάν

Ο Ιλία Σουλειμάν στο χθεσινό του masterclass (24/10/2014) κατά τη διάρκεια του Πανοράματος Ευρωπαικού Κινηματογράφου που έλαβε χώρα στον Ιανό, ασχολήθηκε με πολλά ζητήματα, από το πώς έρχεται η έμπνευση μέχρι όλα τα εξελικτικά στάδια της ταινίας (σενάριο-γυρίσματα-μοντάζ-χρηματοδότηση-διανομή).

Πιο συγκεκριμένα ο σημαντικός Παλαιστίνιος σκηνοθέτης( Θεική Παρέμβαση, Χρονικό μιας Εξαφάνισης),  ανέφερε πως ξεκινάει την ταινία χωρίς να έχει δημιουργήσει μια συγκεκριμένη πλοκή ενώ παρουσιάζονται πάντα προβλήματα όταν στέλνει τα σενάριά του για χρηματοδότηση. Θέλει άλλους 6 μήνες για να βρει τον συνδετικό ιστό μεταξύ των σκηνών-επεισοδίων που έχει γράψει, κάτι που του ζητείται συνεχώς από τους παραγωγούς των ταινιών του.

Πώς όμως έρχεται η έμπνευση; Ο Σουλειμάν απαντά πως πολλές φορές όταν θέλεις να βρεις μια ιδέα πρέπει να καθίσεις σε μια καρέκλα και να κοιτάζεις το τίποτα. Να δώσεις έναυσμα για το εσωτερικό σου ταξίδι, όχι να εστιάσεις μόνο στην κοινωνία. Μέσα από την στατικότητα θα επέλθει κίνηση. Θα βγουν εικόνες τις οποίες δεν πρέπει να ελέγχεις αλλά να τις αφήσεις να σε συνεπάρουν.

Όσο για τη διαδικασία της φαντασίας κατά τη διάρκεια γραφής του σεναρίου, η ομορφιά βρίσκεται στο ότι μπορείς να αφήσεις το όραμά σου ελεύθερο, χωρίς περιορισμούς. Πολλές φορές μπορεί να μην πετυχαίνεις εντελώς το σενάριο και αυτό να προκαλεί άγχος και απογοήτευση όπως όταν μαγειρεύεις κάτι. Αν όμως η ιδέα που έχεις είναι δυνατή θα επανέλθεις.

Είναι σημαντικό όχι μόνο να μαθαίνεις από τα λάθη σου αλλά να είσαι σε συνεχή εγρήγορση. Όταν ο ίδιος γράφει το σενάριο δεν κάνει στόριμπορντ αλλά σημειώνει πάντα τις κινήσεις των ηθοποιών και τον τρόπο πλανοθεσίας. Στα γυρίσματα όμως δεν παίρνει τις σημειώσεις μαζί του γιατί θέλει να δώσει χώρο- όπως χαρακτηριστικά τόνισε- στην παρούσα στιγμή και στη δυναμική που εκπέμπει. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων υπάρχουν περιορισμοί, κυρίως της χρηματοδότησης, που ευτυχώς στο μοντάζ μπορούν να καλυφθούν. Συγκεκριμένα ο Σουλειμάν χαρακτήρισε τον μοντέρ του ως μια ζεν φυσιογνωμία, που του μεταδίδει ηρεμία και αρμονία.

Αναφορικά με την «Θεϊκή Παρέμβαση» περιέγραψε ένα περιστατικό. Κάποια στιγμή έκανε ζέστη και πήρε από το συρτάρι του ένα μπαλόνι που είχε σχεδιασμένο τον Αραφάτ. Από τη ζέστη όταν το έβγαλε ξεκόλλησε το μάγουλό του Αραφάτ. Αυτό του έδωσε έμπνευση να το εντάξει μέσα στο έργο.

Επίσης δήλωσε ότι δεν του αρέσει να είναι διδακτικός αφού δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος τρόπος για να υλοποιηθεί κάτι. Συμβαίνει π.χ. μαθητές σχολών κινηματογράφου να ξαναμοντάρουν την ταινία τους μετά από συμβουλές καθηγητών και τελικά η ταινία τους να καταλήξει χειρότερη από το αρχικό μοντάζ. Δεν υπάρχει επομένως μια συγκεκριμένη μέθοδος αλλά ένα εσωτερικό κριτήριο ενώ οι καλύτερες απαντήσεις είναι οι ερωτήσεις σε συνδυασμό με μια εποικοδομητική αμφιβολία για να ανανεώνεις συνεχώς τη σκέψη σου ως δημιουργός.

Ο Σουλειμάν είναι εμμονοληπτικός με την εικόνα. Μπορεί να ξηλώσει τοίχους αν δεν απαντά το κάδρο 100% σε αυτό που έχει στο μυαλό του. Είναι ικανός να περιμένει 3 ώρες για να καταγράψει την απόλυτη νηνεμία της θάλασσας. Τα κάδρα του είναι σε ευθεία γραμμή αλλά παίζει τόσο με το τι βρίσκεται μέσα στο κάδρο αλλά και έξω από αυτό. Δίνει έμφαση στην άκρη της εικόνας. Μπορεί π.χ. εκεί να εκτυλίσσεται μια συζήτηση που ο θεατής παρακολουθεί με ενδιαφέρον προσπαθώντας με τη φαντασία του να συμπληρώσει τα κενά μιας ιστορίας, και έτσι βιώνει μια ενεργή οπτικοακουστική εμπειρία.

Η χρηματοδότηση για τον Σουλειμάν τις περισσότερες φορές δεν συμπίπτει με την δημιουργική διαδικασία. Οι άνθρωποι πίσω από την οικονομία λειτουργούν με όρους τραπεζών, διαφθοράς, πρόσκαιρης φήμης. Η τέχνη γι αυτούς είναι ένα προϊόν.

Είναι εξάλλου δύσκολο να προωθήσεις μια ταινία όταν όπως αναφέρει ο σκηνοθέτης την θεωρούνε όχι αρκετά παλαιστινιακή αφού δεν περιλαμβάνει φόνους και πολλούς πυροβολισμούς. Κι όμως ο Σουλειμάν έχει κληθεί κατά καιρούς σε δίκες και έχει δεκτεί απειλές κατηγορούμενος για αντισημιτισμό.

Όσο για το σκάνδαλο με την υποψηφιότητα στα Όσκαρ για τη «Θεϊκή Παρέμβαση» ο Σουλειμάν απάντησε πως απορρίφθηκε επειδή ήταν Παλαιστίνιος. Στην αρχή η Ακαδημία δήλωσε πως η Παλαιστίνη δεν είναι αναγνωρισμένο κράτος οπότε και δεν μπορεί να εγκριθεί η συμμετοχή. Τότε δημοσιογράφοι έγραψαν πως σε παρόμοιες περιπτώσεις, όπως για το Χονγκ Κονγκ και την Ουαλία οι υποψηφιότητες τους έγιναν δεκτές για τα Όσκαρ. Μετά από αυτό η Ακαδημία άλλαξε τον λόγο δηλώνοντας πως δεν συμπληρώθηκαν σωστά τα χαρτιά για τη συμμετοχή. Όλα αυτά προφανώς ήταν υπεκφυγές αν και το θετικό είναι ότι ύστερα από το συμβάν, η Ακαδημία αποφάσισε να αναγνωρίσει την Παλαιστίνη ως κράτος για να συμμετέχει σε  Όσκαρ.

Πώς εκλαμβάνουν οι θεατές τις ταινίες του; Τα έργα του έχουν χαμαιλεοντικά στοιχεία, παγκόσμιες αναφορές. Οι Αμερικανοί θα μνημονεύσουν τον Μπάστερ Κίτον ενώ οι Ιταλοί θα ανατρέξουν στις δικές τους εθνικές σημειολογίες. Κι είναι αυτή η δίοδος στη φαντασία, η υποκειμενικότητα στην ανάλυση της ερμηνείας μιας ιστορίας που επιτυγχάνεται μέσα από το καδράρισμα που βοηθάει σε μια τέτοια «ανοιχτή» προσέγγιση.

Τι συμβουλεύει στους νεότερους; Είτε αποφασίσεις να σπουδάσεις κινηματογράφο είτε να είσαι αυτοδίδακτος αν δεν το έχεις μέσα σου, όσες ταινίες και να δεις, όσες κινηματογραφικές αναφορές και να ενσωματώσεις σε μια ταινία, δεν θα πετύχεις το επιθυμητό αποτέλεσμα. Πρέπει να καίει η φλόγα της δημιουργίας μέσα σου.