Γράφει η Ελίνα Τραϊφόρου

Δεκάλογος μπορεί να είναι μια σειρά τηλεοπτικών επεισοδίων αλλά λόγω του συνδετικού τους θεματικού κρίκου με τις Δέκα εντολές, τους κατατάσσω σαν ενιαίο σύνολο. Αν αναλογιστούμε ότι τα 10 αυτά επεισόδια και συγχρόνως άλλες 2 βερσιόν κινηματογραφικών ταινιών (Μικρή ιστορία για ένα φόνο και Μικρή Ερωτική Ιστορία) γυρίστηκαν σε διάστημα ενός χρόνου έχουμε να κάνουμε με έναν θρίαμβο σε παραγωγικό επίπεδο.

Αν και τηλεοπτική παραγωγή ο Δεκάλογος δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει αριστουργηματικά κινηματογραφικά έργα και αποτελεί αισθητικό και νοηματικό κομψοτέχνημα. Χρησιμοποιώντας διαφορετικούς κάμεραμαν για κάθε επεισόδιο, με διαφορετικές προσεγγίσεις κάθε φορά ο Κισλόφσκι εν τούτοις κατορθώνει να επιτύχει ένα ομοιόμορφο αποτέλεσμα, τόσο λόγω της σεναριακής σύνδεσης των επεισοδίων όσο και μέσα από το μοντάζ.

Μέσα από τις γενικές αρχές των δέκα εντολών, ο Κισλόφσκι πλάθει καταστάσεις ανάλογες της κάθε εντολής μέσα σε μια σύγχρονη κοινωνία, με συγκεκριμένα πρόσωπα και ζωές. Ζωές που όμως εσκεμμένα αποφεύγει να αποτυπώσει άμεσα σε πολιτικά “καλούπια”, και έτσι οι ιστορίες μοιάζουν καθολικές και τα προβλήματα παγκόσμια. Όσο για τον τρόπο προσέγγισης του σκηνοθέτη, μιλάει ο θεός των μικρών πραγμάτων της καθημερινότητας, του ψυχισμού, των εσωτερικών διεργασιών, των μεταφορικών επιπέδων μέσω κάποιας αμυδρής, φαινομενικά ανούσιας λεπτομέρειας. Χαρακτηριστικά που θα εδραιώσουν την κινηματογραφία του και θα τον εντάξουν σε κορυφαίο δημιουργό.

(Αποσπάσματα από το βιβλίο «Kieślowski on Kieślowski»)

1. ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

Ο Κισλόφσκι λέει «Συναντήθηκα τυχαία με τον συν-σεναριογράφο μου στο δρόμο. Είναι δικηγόρος… Είχε κρύο. Έβρεχε. Είχα χάσει ένα γάντι μου. «Κάποιος πρέπει να κάνει μια ταινία για τις Δέκα Εντολές» μου λέει ο Piesiewicz. «Πρέπει να την κάνεις εσύ.»»

«Πολύ συχνά ο Krzysztof (Piesiewicz) είναι αυτός που έχει τις βασικές ιδέες. Ιδέες που φαίνονται αδύνατον να κινηματογραφηθούν.»

Αναρωτιόταν ο ίδιος ο Κισλόφσκι «Να είναι μια ταινία άραγε; Ίσως Πολλές; Ίσως δέκα; Μια σειρά ή ένας κύκλος δέκα διαφορετικών ταινιών βασισμένων στις Δέκα Εντολές;»

2. ΑΠΟ ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΤΗΝ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ

«Εκείνη την περίοδο το θέμα ήταν το σενάριο των ταινιών, δεν είχα σκεφτεί ακόμα να τις σκηνοθετήσω.»

«Οπότε σκέφτηκα, αν γράψω 10 σενάρια και τα παρουσιάσω σαν Δεκάλογο, 10 νέοι σκηνοθέτες θα μπορούσαν να κάνουν την πρώτη τους ταινία.»

 «Πολύ αργότερα, όταν ετοιμάστηκαν οι πρώτες βερσιόν των σεναρίων, συνειδητοποίησα, κάπως εγωιστικά, ότι δεν ήθελα να τα δώσω σε κανέναν άλλον.»

3. ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

«Ο Piesewicz κι εγώ δεν πιστεύαμε ότι η πολιτική θα αλλάξει τον κόσμο, πόσο μάλλον προς το καλύτερο. Επίσης αρχίσαμε να διαισθανόμαστε ότι ο Δεκάλογος θα μπορούσε να ενδιαφέρει τη διεθνή αγορά. Έτσι αφήσαμε την πολιτική απ’ έξω.»

4. ΕΝΑ ΕΙΔΟΣ ΣΥΝΟΨΗΣ

«Ο Δεκάλογος είναι μια προσπάθεια να αφηγηθούμε 10 ιστορίες για 10 ή 12 άτομα μπλεγμένα σε έναν αγώνα ακριβώς λόγω συγκεκριμένων περιστάσεων και όχι άλλων, περιστάσεων μυθοπλαστικών αλλά που συμβαίνουν στην αληθινή ζωή και ξαφνικά συνειδητοποιούν ότι γυροφέρνουν στα ίδια και δεν καταφέρνουν αυτά που επιθυμούν.»

5. ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

«Βασικά οι χαρακτήρες μου συμπεριφέρονται όπως και στις άλλες ταινίες, εκτός από το γεγονός ότι στον «Δεκάλογο» περισσότερο επικεντρώθηκα στο τι συμβαίνει εντός τους, αντί με το  συμβαίνει στον έξω κόσμο. Πριν,  είχα να κάνω με τον εξωτερικό περίγυρο… πως δηλαδή οι εξωτερικές περιστάσεις και τα γεγονότα επηρεάζουν τους ανθρώπους και πώς τελικά οι άνθρωποι επηρεάζουν τα εξωτερικά γεγονότα. Τώραστη δουλειά μου, άφησα τον εξωτερικό κόσμο, και όλο και συχνότερα ασχολούμαι με άτομα που πηγαίνουν σπίτι, κλειδώνουν την πόρτα από μέσα και παραμένουν μόνοι με τους εαυτούς τους.»

6. ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΙ ΚΡΙΚΟΙ

«Θέλαμε να ξεκινήσουμε την κάθε ταινία με τρόπο που να υποδηλώνει ότι οι κεντρικοί χαρακτήρες έχουν επιλεγεί από την κάμερα εντελώς τυχαία. Σκεφτόμασταν ένα τεράστιο στάδιο, όπου μεταξύ εκατοντάδων χιλιάδων προσώπων , θα εστιάζαμε σε ένα συγκεκριμένο. Επίσης είχαμε την ιδέα ότι η κάμερα θα εστίαζε σε κάποιον μέσα από το πλήθος, κάπου στο δρόμο και μετά θα τον ακολουθούσε σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Στο τέλος, αποφασίσαμε να τοποθετήσουμε τη δράση σε ένα μεγάλο οικισμό , με χιλιάδες όμοια παράθυρα καδραρισμένα στο αρχικό πλάνο. Είναι ο πιο όμορφος οικισμός της Βαρσοβίας και γι αυτό τον διάλεξα. Φαίνεται άσχημος οπότε μπορείτε να φανταστείτε πώς θα είναι οι άλλοι. Το γεγονός ότι όλοι οι χαρακτήρες ζούνε στο ίδιο οικοδόμημα, τους φέρνει κοντά. Μερικές φορές συναντιούνται και ζητάνε  ένα φλιτζάνι ζάχαρη».

7. Ο ΝΕΑΡΟΣ ΑΝΤΡΑΣ

Όπως λέει ο Κριστοφ Κισλόφσκι στις προσωπικές του σημειώσεις

« Ο νεαρός άντρας είναι ένας τύπος που τριγυρνάει σε όλες τις ταινίες του Δεκαλόγου. Δεν ξέρω ποιος είναι. Ένας τύπος που έρχεται και παρατηρεί. Παρατηρεί εμάς, τις ζωές μας. Δεν είναι ευχαριστημένος μαζί μας.

«Στον Δεκάλογο  με αριθμό 7 δεν εμφανίζεται, γιατί δεν τον τράβηξα με σωστό τρόπο και τον κόψαμε στο μοντάζ. Ούτε και στον Δεκάλογο 10 εμφανίζεται, επειδή υπάρχουν αστεϊσμοί για ανταλλαγή νεφρών και θεώρησα ότι δεν θα πρέπει να φανεί ένας τέτοιος άντρας. Αλλά μάλλον έκανα λάθος.»

«Εισήγαγα έναν χαρακτήρα που κάποιοι τον χαρακτηρίζουν «αγγελικό» και που οι ταξιτζήδες όταν τον έφερναν στα γυρίσματα τον λέγανε «διάβολο». Αλλά στα σενάρια πάντα περιγράφεται ως «ο νεαρός άντρας».

8. Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΙΔΕΑ

«Η καλύτερη ιδέα που είχα για τον Δεκάλογο ήταν ότι κάθε μια από τις 10 ταινίες θα γυριζόταν από διαφορετικό κάμεραμαν. Σκεφτόμουνα ότι οι 10 ιστορίες πρέπει να έχουν αμυδρώς διαφορετικό τρόπο αφήγησης.»

 «Ο μεγαλύτερος σε ηλικία κάμεραμαν ήταν πάνω από 60 και ο νεότερος γύρω στα 28.»

«Όλοι προέρχονταν από διαφορετικές γενιές, είχαν εντελώς διαφορετικές εμπειρίες και προσεγγίσεις πάνω στο επάγγελμά τους. Κι όμως οι ταινίες είναι σε γενικές γραμμές πολύ όμοιες οπτικά, αν και τόσο διαφορετικές. Σε μια η κάμερα είναι στο χέρι, σε μια άλλη έχει χρησιμοποιηθεί τριπόδι. Σε μια υπάρχει κίνηση, σε μια άλλη η κάμερα είναι στατική.»

«Αυτό είναι απόδειξη ή μπορεί κι ένδειξη, του γεγονότος ότι υπάρχει αυτό που λέμε πνεύμα του σεναρίου, κι αν ο κάμεραμαν είναι έξυπνος και ταλαντούχος, θα μπορεί να το καταλάβει. Και αυτό το πνεύμα θα διαπεράσει το φιλμ, όσο διαφορετική κι αν είναι η προσέγγιση στην κάμερα και ο φωτισμός, και θα κατευθύνει την ουσία της ταινίας.»

«Ποτέ δεν έδωσα στους κάμεραμαν τόση ελευθερία όσο έδωσα στον Δεκάλογο.»

 «Αν επιβάλλεις περιορισμούς σε κάποιον, του αποκόπτεις την ενέργεια. Αν του δώσεις ελευθερία τότε θα έχουν ενέργεια γιατί θα υπάρχουν πολλές επιλογές για εκείνους και θα προσπαθήσουν να βρουν την καλύτερη.»

 «Ο καθένας μπορούσε να αποφασίσει πού και πότε θα στήσει την κάμερα, πώς θα την χειριστεί, πως θα την λειτουργήσει.

9. ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΡΙΣΜΑ

«Τα γυρίματα (των ταινιών του Δεκαλόγου) κάλυπταν το ένα το άλλο λόγω ηθοποιών και λόγω οργάνωσης και παραγωγής…»

«Έκανα μανούβρες συνέχεια. Αν κάτι δεν πήγαινε σωστά στο μοντάζ, γύριζα μια άλλη σκηνή. Η την ξαναγύριζα. Αν την άλλαζα, θα ήξερα γιατί και πώς θα την άλλαζα. Ήταν πιο εύκολο.»

«Ο Δεκάλογος γυρίστηκε σε ένα χρόνο με διάλειμμα ενός μήνα δηλαδή 11 μήνες συνολικά.»

10. ΤΟ ΛΑΘΟΣ ΠΟΥ ΘΑ ΞΑΝΑΕΚΑΝΑ

«Ο Δεκάλογος γυρίστηκε ως μια σειρά από διαφορετικές ταινίες (για την τηλεόραση). Οι ίδιοι χαρακτήρες επανεμφανίζονται αραιά και που, και πρέπει να δώσεις μεγάλη προσοχή και να συγκεντρωθείς τρομερά για να τους αναγνωρίσεις και να παρατηρήσεις ότι οι ταινίες είναι αλληλένδετες. Αν δεις (στην τηλεόραση) τις ταινίες μια φορά την εβδομάδα δεν θα το παρατηρήσεις. Έτσι όποτε μπορούσα να επηρεάσω το πώς θα παίζονται οι ταινίες στην τηλεόραση, πάντα ζητούσα να παίζονται τουλάχιστον 2 μέσα στην εβδομάδα, έτσι ώστε ο θεατής να έχει την δυνατότητα να δει τι ενώνει τους χαρακτήρες. Αυτό όμως σημαίνει ότι έκανα ένα φανερό λάθος να μην ακολουθήσω τους (τηλεοπτικούς) κανόνες.»

«Ένα βασικό λάθος που έκανα με τον Δεκάλογο είναι ότι οι ιστορίες στην τηλεόραση πρέπει να λέγονται αργά και το ίδιο πράγμα να επαναλαμβάνεται πολλές φορές για να δώσει στον θεατή που έχει πάει να φτιάξει τσάι ή έχει πάει στην τουαλέτα, την ευκαιρία να παρακολουθήσει τι συμβαίνει. Αν γύριζα τις ταινίες ξανά, πιθανόν να μην τα εκλάμβανα αυτά υπόψιν, ακόμα κι αν τα θεωρώ λάθος.»