Palombella Rossa

Κωμωδία,89’ Ιταλία 1989

του Νάνι Μορέτι

Με τους Νάνι Μορέτι, Σίλβιο Ορλάντο, Μαριέλλα Βαλεντίν

Γράφει ο Βασίλης Οικονόμου

Ο Nanni Moretti είναι ένας από τους πλέον αναγνωρίσιμους Ιταλούς δημιουργούς των τελευταίων δεκαετιών. Οι ταινίες του χαρακτηρίζονται από το ιδιαίτερο κωμικό του ύφος και συνήθως έχουν ως επίκεντρο τη ζωή του, τις πεποιθήσεις του και τις εμμονές του. Το πρώτο μέρος της καριέρας του θα ολοκληρωθεί θεματικά με την έκτη μεγάλου μήκους ταινία του, την πολιτική κωμωδία Palombella Rossa (Κόκκινο Περιστέρι, 1989). Η ταινία ήταν υποψήφια για έξι βραβεία David di Donatello και πήρε το Nastro d’Argento για το καλύτερο σενάριο.

Ο Michele Apicella (Nanni Moretti) είναι βουλευτής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας (PCI) και μετά από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα πάσχει από αμνησία. Ενώ δεν έχει ακόμα συνέλθει, ταξιδεύει στη Σικελία για να παίξει σε ένα κρίσιμο αγώνα πόλο με την ομάδα του. Ο προπονητής τους (Silvio Orlando) προσπαθεί να τους οργανώσει και να τους εμψυχώσει καθώς αντιμετωπίζουν μία ομάδα που έχει έναν δυνατό Ούγγρο παίχτη. Ο Michele όμως στην πραγματικότητα είναι απών. Συνεχώς χάνεται στις σκέψεις του και είναι μπερδεμένος ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν. Στοιχεία από την παιδική του ηλικία μπλέκονται με την πρόσφατη πολιτική του καριέρα και το πόλο. Ο Michele προσπαθεί να καταλάβει ποιος είναι.

Με το Palombella Rossa ο Moretti κλείνει έναν μεγάλο κύκλο έντονων πολιτικοποιημένων κωμωδιών που είχε ξεκινήσει σχεδόν πριν από 15 χρόνια. Τώρα ο ίδιος κάνει ουσιαστικά μία ανασκόπηση στο παρελθόν του επικεντρωμένος κυρίως στην ιδεολογία του. Στις προηγούμενες ταινίες είχε ασχοληθεί με αυτοσαρκασμό στην επιλογή του να είναι κομμουνιστής. Οι ανεξέλεγκτες εξελίξεις όμως στα τέλη της δεκαετίας του 1980 δεν του επιτρέπουν πια να έχει ξεκάθαρη άποψη. Όλα είναι μπερδεμένα και κανείς δεν γνωρίζει αν θα υπάρχει στο μέλλον ο κομμουνισμός. Όσο ο ίδιος βιώνει την πιο ισχυρή κρίση ιδεολογικής ταυτότητας, το κόμμα του βρίσκεται σε ακόμα χειρότερη κατάσταση καθώς πλέον δεν υπάρχει καμία κεντρική γραμμή. Αυτή η αναπάντεχη σύγχυση αντικατοπτρίζεται έξυπνα μέσω της αμνησίας του ήρωα του. Ο Michele δείχνει ανήμπορος να συμμετέχει σε όσα συμβαίνουν. Είναι χαμένος, μεταφορικά και κυριολεκτικά, και αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στο παιχνίδι του. Νιώθει μετέωρος και ο φόβος του για το μέλλον τον αναγκάζει να καταφύγει στις παιδικές του αναμνήσεις ώστε να αντλήσει δύναμη, καθώς οι πρόσφατες γνώσεις και ιδέες των τελευταίων ετών φαντάζουν τώρα εντελώς άχρηστες. Θέλει να γίνει πάλι ένας απλός παίχτης του πόλο αφού πλέον δεν έχει καμία αιτιολόγηση για ποιο λόγο είναι κομμουνιστής και αυτή ήταν η μόνη ιδιότητα που τον χαρακτήριζε σχεδόν σε όλη του τη ζωή.

Ο Michele Apicella υπήρξε το μόνιμο alter ego του Nanni Moretti σε όλα αυτά τα χρόνια. Πλέον η ύπαρξη του δείχνει πως βρίσκεται σε ένα τέλμα. Δεν έχει τρόπο να εκφραστεί γιατί πιστεύει ακόμα στην σημασία των λέξεων αλλά αυτές έχουν χάσει το νόημά τους και ο ίδιος κινείται με τη λογική του παρελθόντος. Οι αλλαγές τον προλαβαίνουν και ο αγώνας δεν μπορεί να τον περιμένει για να προσαρμοστεί. Ο Michele χάνεται σε ένα ασαφές ονειρικό μεταίχμιο που κανείς δεν μπορεί να ξεχωρίσει που βρίσκεται η πραγματικότητα. Το ονειρικό πλαίσιο που τοποθετείται η ιστορία εξυπηρετεί την αυτοαναφορικότητα του δημιουργού αλλά και τους συμβολισμούς της. Ο τίτλος έχει διττή ερμηνεία καθώς ως “περιστέρι” παρομοιάζεται μία πάσα στην ορολογία του πόλο. Έτσι ο Moretti κινούμενος ανάμεσα στο άθλημα και στην πολιτική φέρνει στην ουσία την πολιτική διαλεκτική στην πισίνα και την σκληρότητα του πόλο στην πολιτική. Ο ίδιος μέσω του Michele θα πρέπει να αγωνιστεί χωρίς να έχει καμία βοήθεια, σε κάτι που κάποτε ήξερε αλλά τώρα έχει ξεχάσει. Γνωρίζει πως παράλληλα πρέπει να υπάρξουν αλλαγές, χρειάζονται νέα σχέδια και διαφορετική στρατηγική. Όμως έχει ήδη χαθεί ο χρόνος που έπρεπε να γίνουν αυτά και είναι μάλλον αργά. Προσπαθεί ταυτόχρονα να πείσει και να πειστεί πως είναι διαφορετικός αλλά και ίδιος με όλους τους άλλους. Ο Michele συνειδητοποιεί σε μία οριακή στιγμή ποια είναι η θέση του και αυτό θα τον οδηγήσει σε διχασμό. Αριστερά ή Δεξιά; Δεν υπάρχει απάντηση, αλλά όλα προμηνύουν πως το παιχνίδι έχει ήδη χαθεί και ο ίδιος δεν υφίσταται πια.

Το Palombella Rossa βγήκε ακριβώς στην αιχμή ιστορικών εξελίξεων. Δύο μήνες μετά την κυκλοφορία του, πέφτει το τείχος του Βερολίνου, ενώ το ΚΚ Ιταλίας διαλύεται τα επόμενα δύο χρόνια. Είναι επίσης η πιο εξομολογητική και αυτοβιογραφική στιγμή για τον Nanni Moretti, μέχρι την επόμενη που θα έρθει στο Caro Diario.